West Java

                               

Indonesië beslaat duizenden eilanden en strekt zich uit van het Aziatische vasteland bij Maleisië tot aan Australië. De etnische, culturele en taalkundige diversiteit zijn enorm in de Indonesische archipel, maar hierdoor hebben de eilandjes ieder hun eigen charme. Van de ruim 17000 eilanden zijn er zesduizend bewoond. Dit maakt Indonesië de grootste eilandstaat ter wereld. Ik heb in Indonesië een rondreis gedaan van twee weken met Tui op de eilanden Java en Bali. Deze eilanden behoren tot de bekendste eilanden van Indonesië. Je kan Java omschrijven als het kloppend hart van de archipel en Bali als het bruisende vakantieparadijs. Voor deze rondreis waren we met een groep van 16 mensen. Het was een fantastische groep om deze rondreis mee te doen. Bij het lezen van dit reisverslag zal je kunnen meegenieten van de prachtige natuur, cultuur, geschiedenis, rijstvelden, tempels, vulkanen, vriendelijke bevolking en zoveel meer dat op Java en Bali te vinden is.

Bij onze aankomst in Jakarta vormt de groep zich en komen we in contact met de reisleiders Drikky en Sintia. Het kan wel tijd in beslag nemen om uit het luchthavengebouw van Jakarta te geraken door de verschillende wachtrijen die er zijn. Een visum op voorhand aanvragen is dan wel aan te raden. Vol enthousiasme stappen we op de bus. Neen het is niet deze bus, maar het is wel nog een andere bus. Het is alvast genieten van de ontstane chaos. We ontmoeten nu de buschauffeur Supri en de bijrijder Agus. Met de bus vertrekken we naar het hotel en komen nu terecht in de verkeerschaos. Jakarta is wat verkeer betreft een compleet gekkenhuis. Het is er de hele dag druk.

Jakarta is de hoofdstad van Indonesië. Het dankt zijn naam aan de islamitische generaal Falatehan van het sultanaat Demak. In 1527 verdreef Falatehan de Portugezen uit Sunda Kelapa, destijds de hoofdstad van het hindoerijk Pajajaran. Hij doopte de stad om tot Jaya Karta, Stad van de Overwinning. In 1619 werd Jaya Karta verwoest door gouverneur-generaal Jan Pieterszoon Coen, die de stad omdoopte tot Batavia. De stad Batavia zou het hoofdkwartier van de VOC (Vereenigde Oost-Indische Compagnie) worden. Men probeerde de stad zo te herbouwen dat het zou lijken op een Nederlandse stad met kanalen. Het ging daarbij om een versterkt fort en een aantal warenhuizen van de VOC. In 1942 tijdens de Tweede Wereldoorlog bezetten de Japanners Indonesië en ook Batavia. Om de sympathie van de Indonesiërs te winnen wordt de stad omgedoopt tot Jakarta. Nadat Japan de oorlog verliest, de terugkeer van de Nederlanders wordt voorkomen, en Indonesië onafhankelijk wordt verklaard, blijft de naam Jakarta gehandhaafd. De Indonesische onafhankelijkheidsoorlog begon op 17 augustus 1945 met de eenzijdige uitroeping van de Republiek Indonesië door de Indonesische leiders. Het duurde tot de Nederlands-Indonesische rondetafelconferentie van 1949 voordat de oorlog formeel werd beëindigd en de onafhankelijkheid van de voormalige kolonie Nederlands-Indië door Nederland werd erkend, gevolgd door de soevereiniteitsoverdracht aan de Verenigde Staten van Indonesië op 27 december 1949. Jakarta zou vanaf 1949 uitgroeien tot het centrum van de regering, het zakenleven en de industrie.

Indonesië wil de hoofdstad Jakarta verplaatsen, weg van het hoofdeiland Java. De nieuwe hoofdstad zou komen in de provincie Oost-Kalimantan op het eiland Borneo. De voorbije jaren is de nood aan een nieuwe hoofdstad steeds dringender geworden. De huidige hoofdstad Jakarta is een overvolle metropool met gigantische verkeersproblemen, en daarmee samenhangend vervuiling. Bovendien dreigt een deel van de stad onder water te belanden als het zeepeil blijft stijgen tgv de klimaatveranderingen.

’s Avonds maak ik nog een korte wandeling door de straten van Jakarta. Het is toch opletten om de straat over te steken, zelfs aan een zebrapad met verkeerslichten voor voetgangers. Je ziet dat de verkeersregels en voorrangsregels niet altijd worden gerespecteerd. Gelukkig zijn er ook wandelbruggen over de hoofdweg. Op een bepaalde plaats viel mij op dat er veel jongeren op de stoep zaten, die allemaal bezig waren naar het scherm van hun smartphone te kijken. Eigenlijk zagen ze ons zelfs niet voorbijwandelen.

De volgende dag wandelen we eerst naar een oude Chinese handelswijk in Jakarta en wandelen door de straten van Glodok Chinatown. We bezoeken daar de Chinese Vihara Dharma Bhakti tempel. Onderweg zien we een kat met een zeer korte staart of een stompje. Ze zijn zo geboren en het is een genetische afwijking. Het is niet door de lokale bevolking afgehakt zoals sommige toeristen denken.

De Chinese Vihara Dharma Bhakti tempel werd oorspronkelijk gebouwd in 1650 door de Chinese luitenant Kwee Hoen. Toen heette deze tempel Koan Im Teng, gewijd aan de godin Kwan Im (Godin van Barmhartigheid). In zijn lange geschiedenis is deze taoïstische tempel een aantal keren van naam veranderd. In 1740 werd de tempel door de Nederlanders verwoest. In 1755 werd hij opnieuw herbouwd door de Chinese kapitein Oei Tjhie, die hem Kim Tek Le of Jin De Yuan in het Mandarijn noemde (wat gouden wijsheid betekent). Later werd de naam vertaald in het Bahasa Indonesia om bekend te worden als de Vihara Dharma Bhakti. Het wordt beschouwd als de oudste boeddhistische tempel in Jakarta. Het is een belangrijke spirituele en culturele plek voor de Chinese gemeenschap in Jakarta.

Voordat je de hoofdtempel binnenstapt kun je wierookstokjes aansteken en je wensen kenbaar maken aan de godin Kwan Im door ze in een grote bronzen schaal te planten die de Hio-Louw wordt genoemd. Ik kan hier ook verschillende leeuwenbeelden zien. Deze tempelleeuwen hebben een belangrijke symbolische betekenis. Ze worden traditioneel geplaatst om bescherming te bieden en boze geesten af te weren. Deze beelden worden meestal in paren geplaatst, met een mannelijke en een vrouwelijke leeuw. De mannelijke leeuw heeft vaak een bal onder zijn poot, wat bescherming van het gebouw symboliseert, terwijl de vrouwelijke leeuw een welp onder haar poot heeft, wat de bescherming van de mensen binnenin symboliseert. De hoofdtempel is versierd in levendige kleuren, waarbij rood en goud de boventoon voeren. Binnen is een sterke geur van wierook waarneembaar. De tempel is versierd met tientallen bronzen beelden en roodgekleurde brandende kaarsen die een spirituele uitstraling creëren. Je kan in de tempel een prachtige architectuur en houtsnijwerk bewonderen. Je merkt een fijne kaligrafie rond de pilaren, alsook ingewikkelde sculpturen en schilderingen van draken en andere mythische wezens. Aan de plafonds hangen rode lantaarns met altaren voor de verschillende goden. In deze tempel staan Taoïstische, confucianistische en boeddhistische beelden die aangeven dat het boeddhistische Mahayana geloof gevolgd wordt.

Vervolgens rijden we met de bus naar het Taman Fatahillah plein, het voormalige stadhuisplein van Batavia. Aan dit plein is het meest in het oog springende gebouw het voormalige stadhuis dat uit 1710 stamt. In het stadhuis kan je nu het Fatahillah Museum vinden, dat bekend staat als het historisch museum van Jakarta. Voor het gebouw kan je nog kanonnen zien. Aan het plein bevindt zich ook het Museum voor Schone Kunsten en Keramiek in het voormalige Paleis van Justitie. Verder kan je hier het Wayang Museum vinden met vele Indonesische Wayangpoppen. Op het plein kan je ook nog het café Batavia zien en dit is hier al lang een favoriete locatie. Dit café werd gebouwd rond 1830 en heeft twee verdiepingen.

Zodra je het plein in de oude stad van Jakarta verlaat, ben je weg uit het koloniale tijdperk van Batavia en sta je weer oog in oog met het hedendaagse Jakarta. Met de bus passeren we wel nog een gracht met een oud Hollandse houten ophaalbrug. Vervolgens rijden we met de bus naar Bogor, ten zuiden van Jakarta, waar we de botanische tuin bezoeken.

De botanische tuin Kebun Raya Bogor was in 1817 de eerste botanische tuin van Indonesië. Gelegen in het centrum van Bogor beslaat de tuin een oppervlakte van 87 hectare. Je kan er meer dan 13000 verschillende soorten bomen en planten bekijken. Er lopen grote en brede lanen door de tuinen. De tuinen vormen ook een belangrijk toevluchtsoord voor vogels. Hier zullen we maar een gedeelte van deze grote tuin bezoeken.

De tuin werd opgericht in 1817 door de Nederlandse botanicus Caspar Georg Carl Reinwardt en heeft sindsdien gediend als een belangrijk onderzoekscentrum voor landbouw en tuinbouw.

Aan het begin van de rondleiding merk ik een grote spin op tussen enkele planten. We ontdekken hier de nootmuskaatboom. Van de vruchten van de boom worden de specerijen nootmuskaat en foelie gemaakt. De muskaatboom kan 5 tot 18 m hoog worden en de schors is glad en behaard.  Nootmuskaat helpt bij slapeloosheid. Een andere opmerkelijke boom was de worstenboom en kan een tot 20 meter hoge boom worden. De vruchten kunnen tot een meter lang worden en hebben volgens heel wat Afrikaanse culturen een geneeskundige waarde. Zo worden de bladeren alsook de vruchten gebruikt om reuma tegen te gaan. Een andere opmerkelijke boom is de francipani boom met prachtige witte geurige bloemen. Het kan in de vrije natuur tot een kleine boom van 8 meter uitgroeien. De Ficus drupacea is een boom met een groot uitgestrekt bladerdak. In de holle binnenwand van deze boom kon je staan en een foto laten nemen. In bossen kan hij 40 m hoog worden. Er zijn hier ook enorme junglebomen, teakbomen, 5000 soorten orchideeën en er is ook een 125 jaar oude meranti boom te zien. De merantiboom wordt gemiddeld 30 tot 40 meter hoog, uitzonderlijk zelfs 60 tot 70 meter. De diameter van de takken aan de vrije stam ligt tussen de 70 en 180 cm, in een zeldzaam geval 255 tot 300 cm. Het groeigebied van meranti bomen ligt in regenwouden van Zuidoost Azië. Het kernhout is roodbruin tot rozebruin met veel kleurnuances. Ook komen we de bamboe boom tegen. Je kon muziek maken door op verschillende plaatsen op de bamboe tak te kloppen. De kinineboom die we zien is een natuurlijke bron van kinine dat wereldwijd wordt gebruikt tegen malaria. Tijdens het wandelen in de tuin kon ik enkele graven zien. Hier zijn mensen begraven die overleden zijn door malaria. Bij de kapok boom vallen vooral de wortels op die boven de grond zichtbaar zijn. De kapokbomen worden wel meer dan 70 meter hoog en de stam tot 3 meter dik met zijn plankwortels. Bij deze boom met plankwortels zullen we een groepsfoto maken.

Tijdens de rondleiding kon ik ook het presidentieel paleis zien. Het paleis van Bogor was de officiële residentie van de gouverneur-generaal van het voormalig Nederlands-Indië van 1870 tot 1942. Nabij het paleis kunnen we de prachtige Gunting lotusvijver zien.

Tijdens de rondleiding in de botanische tuin komen we een groep moslimvrouwen tegen. Deze geraken opgewonden als ze buitenlanders zien en willen dan een foto maken van hun groep met ons erbij. Deze moslimvrouwen zijn vaak nieuwsgierig en enthousiast om nieuwe mensen te ontmoeten. Indonesiërs staan bekend om hun gastvrijheid en vriendelijkheid. Het is gebruikelijk dat ze toeristen hartelijk verwelkomen en graag een foto willen maken als herinnering aan de ontmoeting. Het delen van foto’s op sociale media is populair in Indonesië. Een foto met buitenlandse toeristen kan een leuke en interessante toevoeging zijn aan hun sociale media profielen.

Tijdens deze reis merkte ik op dat bijna alle Indonesiërs spontaan hun duim omhoog staken als ik een foto van hun nam. Hiermee geven ze met dit positief gebaar aan dat alles in orde is en het goed vinden dat je een foto van hun neemt.

Op het einde van de rondleiding en bij de ingang van de tuin zag ik nog een wit monument. Sir Thomas Stamford Raffles heeft ter nagedachtenis aan zijn overleden vrouw Olivia Marianne Raffles dit witte monument laten oprichten. De Britse koloniale ambtenaar Sir Thomas Stamford Raffles was gouverneur van Nederlands-Indië tussen 1811 en 1816.

Na dit bezoek aan de botanische tuin vertrekken we met de bus naar een bedrijf waar ze Wayang poppen maken. Het bedrijf was goed verscholen in een woonwijk. Wayangpoppen hebben een diepe culturele en spirituele betekenis in Indonesië en het heeft een lange traditie. Het woord “wayang” betekent letterlijk “schaduw” of “schim” in het Javaans. Wayangpoppen worden vaak gebruikt in schaduwspelen waarbij de poppen schaduwen werpen op een scherm, wat symbolisch is voor de menselijke ziel en de wereld van geesten. Wayangvoorstellingen vertellen vaak verhalen uit de Ramayana en Mahabharata, twee oude Indiase epossen. Deze verhalen bevatten morele en filosofische lessen en worden gebruikt om waarden en normen over te brengen. Alsook om historische gebeurtenissen en sociale commentaren over te brengen. Dit maakt ze een krachtig en educatief hulpmiddel. Wayangvoorstellingen hebben vaak ook een religieuze of rituele functie. Ze worden uitgevoerd tijdens ceremonies en festivals om de goden te eren en om zegeningen te vragen. Wayangvoorstellingen brengen gemeenschappen samen. Ze zijn vaak sociale evenementen waar mensen samenkomen om te genieten van de verhalen en de muziek. De voorstellingen worden begeleid door traditionele gamelanmuziek.

In het bedrijf dat we bezoeken krijg je een demonstratie en uitleg over het productieproces van de driedimensionale houten poppen. Tijdens de uitleg worden we verwend met thee en hapjes, zoals lekkere gebakken banaantjes. De poppen worden daar vooral gemaakt van essenhout omdat deze houtsoort heel taai en sterk is. Er wordt vaak ook gebruik gemaakt van lichte houtsoorten vanwege hun bewerkbaarheid en duurzaamheid. Het hout wordt zorgvuldig gesneden en gevormd om de verschillende delen van de pop te maken, zoals het hoofd, de armen en het lichaam. Het ziet er echt wel uit als een fascinerend ambacht dat veel vaardigheid en geduld vereist. Je kon hier ook zien dat na het snijden de poppen worden beschilderd met levendige kleuren en gedetailleerde patronen. De poppen zijn vaak prachtig gedecoreerd en beschilderd. De poppen die je in de winkel zag staan waren aangekleed met traditionele stoffen en accessoires. Dit kan variëren van eenvoudige kleding tot zeer gedetailleerde kostuums, afhankelijk van de rol van de pop in het verhaal. De armen en benen worden vaak met touwtjes of draad bevestigd zodat ze kunnen bewegen tijdens de voorstelling. Het maken van zo een pop kan tot drie dagen duren. Men toonde ons ook een platte leren pop die ze gebruiken bij de schaduwspelen. Deze poppen worden gemaakt van buffel- of geitenhuid die wordt uitgehard, gesneden en beschilderd. We hebben hier dan tijd in de winkel gehad om de prachtige creaties van poppen te bekijken en te bewonderen.

Bij het verlaten van de woonwijk kan ik een ambulance zien waarin ze een overledene vervoeren. In sommige delen van Indonesië, en dan vooral in Java, worden ambulances soms multi-inzetbaar gebruikt, waaronder voor het vervoeren van overledenen. Dit komt vaak voor in gebieden waar speciale lijkwagens niet altijd beschikbaar zijn. De ambulances worden dan ingezet voor verschillende doeleinden, zoals het vervoeren van patiënten naar ziekenhuizen, het fungeren als brandweerwagen, watertappunt en inderdaad ook als lijkwagen.

Als onze bus vanuit een zijstraat op een drukke hoofdweg moet afslaan, dan zijn er mensen langs de weg, al dan niet met een vlag in de hand, die het verkeer op de hoofdweg doen stoppen opdat onze bus dan vlot kon afdraaien op de hoofdweg. Daarna merk je dat ze van onze buschauffeur geld krijgen toegestopt voor hun diensten. Zo ook zie je op bergachtige wegen mensen staan in de bochten die aangeven of er verkeer van de andere kant aankomt. Ook met de bedoeling geld voor hun diensten te ontvangen. Het zijn de politieagenten die officieel verantwoordelijk zijn voor het handhaven van de verkeersregels en het zorgen voor de veiligheid op de wegen. Burgers die het verkeer regelen willen een vergoeding ontvangen van de automobilisten voor hun hulp die ze bieden. Dit is echter niet toegestaan en kan eigenlijk als een vorm van informele of “illegale” politie worden beschouwd.

Na het middageten zullen we verder rijden via de Puncak Pass naar Bandung. De Puncak Pass is een schilderachtige bergpas met vele theeplantages. De Puncak Pass is een geweldige plek om te ontsnappen aan de drukte van de stad en het is hier ook koeler. Het hoogste punt van de pas ligt op ongeveer 1500 m hoogte. Veel chalets van het Zwitserse type werden gebouwd rond Puncak tijdens de koloniale periode voor de Tweede Wereldoorlog. Zal er langs deze weg file zijn of mogelijks zelfs wegverzakkingen waardoor de rit langer dan voorzien zal duren? Eigenlijk wil iedereen in de file staan en ontdekken wat er te beleven valt en trekken we ons niets aan van mogelijke wegverzakkingen. In de file op weg naar de Puncak Pass duiken er verkopers op die langs de voertuigen lopen en hun snacks, fruit en dranken trachten te verkopen. Ook zijn er mensen die een verkleedpak van bv Mickey Mouse of een panda dragen en de bestuurders dan animeren die in de file staan. Ergens anders zag ik op kruispunten dat er muziek gespeeld werd als wagens voor het rode lichten stonden. Men is hier eigenlijk tamelijk creatief om geld te verdienen als bestuurders stil staan in het verkeer. Ook kan je straatartiesten tegenkomen op de kruispunten. Dit kunnen jongleurs, acrobaten of andere entertainers zijn die korte optredens geven voor wachtende auto’s. Anderen willen je auto snel schoonmaken terwijl je wacht in het verkeer. Of mensen kunnen kranten en tijdschriften verkopen aan bestuurders die wachten in het verkeer. Helaas zie je ook vaak bedelaars, waaronder kinderen en ouderen, die om geld vragen. Ook zag ik gehandicapte mensen met beperkingen tussen de voertuigen lopen om geld te vragen.

We maken een stop aan het restaurant Liwet Asep Stroberi. Hier maken we tijd om te genieten van de omgeving en de theeplantages. We bevinden ons ongeveer op een hoogte van 1000 meter en de theeplantages kom je hier tegen op de heuvels vanaf 600 meter hoogte. Je voelt dat het hier koeler is. In de toiletten heb kranen gezien die moslims gebruiken voor een rituele wassing en zich te reinigen voordat ze gaan bidden in een gebedsruimte. Ze wassen dan hun handen, mond, neus, gezicht, armen, oren en voeten. Naast de toiletten is er een ruimte met tapijten. Dit is de gebedsruimte voor moslims. Moslims zullen altijd bidden op een schone plek, vaak op een tapijt of een gebedsmat.

We rijden vervolgens verder naar Bandung. ’s Avond ga ik nog met een taxi naar het centrum van Bandung om iets te gaan eten. Braga straat ligt in het centrum en is een straat met afwisselend restaurants, koffietentjes en ateliers. De restaurants hier zijn erg gericht op westers eten. Je zou het kunnen omschrijven als een commerciële straat gericht op toeristen die op zoek zijn naar Westers eten. Ik ga in de Braga straat naar het Nederlandse restaurant Braga Permai. Er was hier in het restaurant ook een optreden van een muziekband. Opvallend waren ook de kleurrijk verlichte bussen die door de straat reden. Na het avondeten keer ik met een taxi terug naar het hotel.

De volgende dag keren we terug met de groep naar het centrum van Bandung. De bus stopt nabij het kruispunt van de Azië-Afrika Straat en de Braga Straat. Hier kan je het gebouw zien waar vroeger de Bandungconferentie werd gehouden. De Bandungconferentie of Aziatisch-Afrikaanse conferentie was een conferentie die van 18 tot 25 april 1955 in Bandung plaatsvond. Aziatische en Afrikaanse naties die kort ervoor onafhankelijk waren geworden namen aan deze conferentie deel, alsmede leiders van enkele nationalistische organisaties. Doelen van de conferentie waren het stimuleren van economische en culturele samenwerking tussen Afrikaanse en Aziatische landen en weerstand bieden aan kolonialisme of neokolonialisme. Het gebouw waar de conferentie werd gehouden is een aan deze gebeurtenis gewijd museum geworden en in Gedung Merdeka omgedoopt, dat Vrijheidsgebouw betekent. De straat daarvoor die Grote Postweg heette, heet sindsdien Jalan Asia-Afrika of in het Nederlands Azië-Afrika Straat.

We wandelen eerst een stukje in de Azië-Afrika Straat tot aan het “0 km Monument in Bandung”. Het is een belangrijk historisch en cultureel herkenningspunt. Het bevindt zich in het hart van Bandung. Dit monument markeert het nulpunt van waaruit de afstanden naar andere steden in Indonesië worden gemeten. Het monument is omgeven door historische gebouwen. Bij het monument kan je een locomotief zien. Het symboliseert de verbinding en vooruitgang die Bandung door de jaren heen heeft doorgemaakt. Langs de rijweg kon ik ook bollen zien met de vlag en naam van een Afrikaans of Aziatisch land erop.

Vervolgens wandelen we terug en gaan naar de Braga Straat. Er was nog een gebouw in de Azië-Afrika Straat dat mijn aandacht trok. Op de gevel van dit gebouw stonden Nederlandse teksten, zoals oa “landbouwbenodigdheden”, “warenhuis” en “papierhandel”. Dit was één van de vele historische koloniale gebouwen in Bandung. Dit gebouw dateert uit de tijd dat Indonesië een Nederlandse kolonie was. De Nederlandse teksten op de gevel zijn een herinnering aan de tijd toen Bandung een belangrijk centrum was voor de Nederlandse koloniale administratie en handel.

In de Braga Straat zie ik eerst het theater gebouw “De Majestic”. Het is een historisch en cultureel icoon. Het theater werd gebouwd in 1925 en is een prachtig voorbeeld van Art Deco architectuur. Het gebouw heeft een rijke geschiedenis en heeft door de jaren heen verschillende functies gehad, waaronder als bioscoop en als locatie voor culturele evenementen.

Daarna kom ik aan in het gedeelte van de Braga Straat waar ik gisterenavond ook ben geweest. Het is een levendige en historische straat die bekend staat om zijn Europese sfeer en koloniale architectuur. Je kan hier veel kunstgalerijen, antiekwinkels en boetieks vinden. Zo zie je langs de kant van de weg veel tentoongestelde schilderijen. In de Braga Straat brengen we een bezoek aan een winkel met kunstwerken, schilderijen, houten sculpturen en zelfs de wayangpoppen. Braga Straat biedt een unieke mix van geschiedenis, cultuur en moderne voorzieningen.

Opvallend waren de Bandros bussen die hier in de Braga Straat rijden. Het zijn toeristische bussen die rondleidingen door de stad bieden en stoppen bij de belangrijkste bezienswaardigheden in Bandung, zoals de Braga Straat. De Bandros bus is een openluchtbus en hun kleuren zijn zo opvallend dat je ze niet zal missen. Ik kwam vooral geel en blauwe bussen tegen.

Vervolgens rijden we met de bus naar het Gedung Saté gebouw. Onderweg kan ik ook een glimp zien van het voormalige Presidentieel Paleis Gedung Pakuan. Dit historische gebouw werd oorspronkelijk gebouwd in 1864 en diende als de residentie van de gouverneur-generaal van Nederlands-Indië. Tegenwoordig is het de officiële residentie van de gouverneur van West-Java. Het gebouw heeft verschillende functies gehad, waaronder het huisvesten van belangrijke gasten en het dienen als een locatie voor officiële evenementen. Het is omgeven door mooie tuinen en heeft een indrukwekkende façade die de grandeur van het koloniale tijdperk weerspiegelt.

We komen aan bij het Gedung Saté gebouw. Het is een iconisch gebouw dat gebouwd is in 1920 in een neoclassicistische stijl met Indonesische invloeden. Het gebouw werd ontworpen door de Nederlandse architect J. Gerber. Het gebouw dankt zijn naam aan de saté achtige vorm van de centrale pinakel. In de koloniale tijd was in dit gebouw het Departement van Gouvernementsbedrijven van Nederlands-Indië gevestigd, dat in de jaren dertig werd omgedoopt tot Departement van Verkeer en Waterstaat. Later werd Gedung Saté het gouvernementsgebouw van de provincie West-Java. Hier heb je ook het kantoor van de gouverneur van West-Java.

In het gebouw zullen we een bezoek brengen aan een museum. In dit museum kan je meer te weten komen over de geschiedenis van het gebouw. Je kan hier informatie vinden en vele oude foto’s zien over het gebouw in koloniale tijden en ook over de architectuur van het gebouw. Je kan hier ook maquettes, prachtige schilderijen en kunstwerken bewonderen van het gebouw. Ik kan hier ook een traditioneel Indonesisch muziekinstrument, gemaakt van bamboe aan de muur zien hangen. Het bestaat uit een aantal gestemde bamboebuizen die aan een frame zijn bevestigd en geluid produceren wanneer ze worden geschud. Ik kon hier een demonstratie zien van het gebruik van dit muziekinstrument. De angklung is een belangrijk cultureel symbool in Indonesië en wordt vaak gebruikt in traditionele ceremonies en muziekuitvoeringen. Het instrument is vooral populair in West-Java. We kunnen ook nog in een kleine cinemazaal gaan en krijgen dan een korte film te zien over de geschiedenis van het gebouw.

We verlaten het museum in het Gedung Saté gebouw en gaan nog even kijken naar de voorkant van het gebouw met de mooi aangelegde tuin en fonteintjes. Ideaal is de plek om vanaf hier een groepsfoto te nemen. Nadien keren we terug naar het hotel en hebben we een vrije namiddag in Bandung. Op weg naar het hotel passeren we nog een fabriek waar ze het kinine medicijn maken voor de bestrijding van malaria.

Ik maak dan in de namiddag een wandeling vanaf het hotel richting het winkelcentrum. Boven de rijweg zag ik plots een platform waar je kon wandelen. Dit was wel iets uniek. Dit is Teras Cihampelas, ook wel bekend als Skywalk Cihampelas. Het is eigenlijk een verhoogde wandelbrug die zich uitstrekt over de drukke Cihampelas straat, een gebied dat bekend staat om zijn winkels en levendige sfeer. Deze toeristische attractie is de eerste skywalk in Indonesië met een voetgangersconcept. Om precies te zijn: een voetpad boven de rijweg. Aanvankelijk werd deze faciliteit eigenlijk gebouwd als een innovatie om de stad Bandung comfortabeler te maken. De bouw ervan nam in 2016 ongeveer acht maanden in beslag. Dit terras is 7 meter breed en 450 meter lang. Vroeger waren er veel straatverkopers die langs de kant van de weg hun waren verkopen. Langs deze weg zijn veel handelaren die kleding, jeans, schoenen, diverse souvenirs en culinaire hoogstandjes verkopen. Dit zorgde ervoor dat dit gebied vaak getroffen werd door zeer ernstige files en chaos, vooral tijdens weekenden en lange vakanties. Met de bouw van dit terras wou men niet alleen een nieuwe toeristische attractie in Bandung, maar ook wou men de verkoopkramen voor handelaren langs de weg minimaliseren. Als je op de skywalk loopt merk je dat er wel enkele kraampjes zijn. Zo zie je enkele eetkraampjes en kleine restaurants waar je kunt genieten van lokale lekkernijen en snacks. Ook kinderen hebben de mogelijkheid in alle veiligheid om hier te spelen. Je hebt een prachtig uitzicht over de stad Bandung en omliggende gebieden. Ik merk wel dat het eigenlijk hier niet druk is en dat ik rustig kan wandelen weg van het drukke verkeer beneden. Na de bouw van dit terras was het hier druk. Maar nu is Teras Cihampelas niet meer die toeristische winkelbestemming en loopt het niet zoals verwacht. Na verloop van tijd werd het weer stil op deze plek, zoals ik ook ervaarde. Vanop het terras kon ik een winkelcentrum zien, waarvan het gebouw een uniek ontwerp heeft en lijkt op een schip, wat een opvallende verschijning maakt in de stad.

Tijdens het verder wandelen begon een Indonesische student spontaan met ons te praten. Hij wist wat de nationale feestdag was in mijn land. Veel Indonesische studenten zijn nieuwsgierig naar andere culturen en landen. Ze vinden het vaak interessant om met buitenlanders te praten en meer te leren over hun achtergrond. Indonesiërs staan ook bekend om hun gastvrijheid en vriendelijkheid. Ze willen vaak dat bezoekers aan hun land zich welkom voelen en zijn daarom geneigd om een praatje te maken.

Ook heb ik tijdens het wandelen dakwerkers gezien en op een andere locatie een bouwwerf. Het zag er toch allemaal niet veilig uit. De veiligheidsnormen op bouwwerven worden in Indonesië minder strikt nageleefd. Er worden geen persoonlijke beschermingsmiddelen gebruikt zoals oa een veiligheidshelm, veiligheidsharnas en veiligheidsschoenen. Ik merk dat ze op de ladder staan met hun teenslippers. De wirwar aan elektriciteitsdraden worden afgedekt met een karton opdat ze er toch niet zouden in trappen. Op de bouwwerven merk ik vooral bamboestellingen op. Hoewel bamboe een traditioneel en goedkoop materiaal is, biedt het niet dezelfde veiligheid aan als moderne steigers. Eigenlijk is er een gebrek aan toezicht en een laag bewustzijn over veiligheid op de werven. Op de lantaarnpalen langs de rijweg zie je een wirwar van elektriciteitsdraden. De infrastructuur voor elektriciteit is in sommige gebieden verouderd en niet altijd volgens de modernste veiligheidsnormen aangelegd.

Soms kom je op straat langs de rijweg ook mensen tegen die een middagdutje doen. Ik ben hier ook nog een modern winkelcentrum tegengekomen. Hier in het winkelcentrum is alles proper en modern. Nadien keer ik terug naar het hotel. Het is altijd spannend om de straat over te steken. De ene chauffeur stopte spontaan en de andere had de intentie om mij omver te rijden terwijl het groen was voor mij om het zebrapad over te steken. Oef, ik geraak veilig aan de overkant van de straat.

In het verkeer zijn brommers het meest populaire vervoersmiddel. Aan een kruispunt kan je ze op een rij voor de rode verkeerslichten naast elkaar zien staan. Het verkeer kan hier behoorlijk chaotisch zijn en druk. Ze manoeuvreren en navigeren door het verkeer met een zekere mate van kalmte. Op een brommer mag er officieel slechts één bestuurder zijn die één passagier vervoerd. Je kan soms zien dat ze met meerdere op een brommer zitten. Zelfs de kinderen en baby’s worden ook meegenomen als passagier op de brommer. Soms staat het kind vooraan op de scooter. Er zijn hier verkeersregels, maar ze worden niet altijd strikt nageleefd. Volgens de verkeersregels in Indonesië zijn helmen verplicht voor zowel de bestuurder als de passagier van de brommer. Helaas kan je zien dat er sommigen zijn die geen helm dragen. Of je kan soms zien dat de passagier zijdelings zit achter de bestuurder op de brommer. Ook zijn ze het hier gewoon om grote ladingen te vervoeren met de brommer. Zo zag ik een passagier op een brommer die een grote ladder of een matras aan het vasthouden was tijdens de brommerrit. Ook kooien met dieren worden achteraan op de brommer vervoerd. Ik zag een brommer met achteraan twee enorm grote zakken gevuld met kroepoek. De zakken waren groter dan de bestuurder van de brommer. Het meest originele vervoer vond ik het vervoer van goudvissen die elk apart in een plastiek zak met water zaten. Deze vele plastiek zakken werden naast elkaar op verschillende stokken opgehangen en achteraan op de brommer bevestigd om ze te vervoeren. Ik zag ook meerdere malen dat er twee brommers naast elkaar rijden en de ene bestuurder met zijn voet de andere brommer aan het voortduwen is. Het komt vaak voor in Indonesië dat wanneer een brommer een technisch probleem heeft, dat een andere bestuurder helpt door de brommer met zijn voet voort te duwen. Dit is een praktische manier om de defecte brommer naar een veilige plek of een reparatieplaats te krijgen. In Indonesië moet je minimaal 17 jaar oud zijn om legaal een brommer te besturen. Ik zag hier jongens van ongeveer 10 à 12 jaar een brommer besturen. Dit is hier mogelijk want er is weinig controle door de politie. Deze jongens willen misschien indruk maken bij de meisjes.

In Indonesië moeten ze links rijden en rechts inhalen. Een bestuurder die een rotonde wil oprijden, moet voorrang verlenen aan bestuurders die al op de rotonde rijden. Op een kruispunt van gelijkwaardige wegen hebben bestuurders van links voorrang, tenzij door verkeerstekens anders wordt aangegeven. Ik zag in het verkeer dat men soms links gaat inhalen of op de rotonde oprijden zonder voorrang te verlenen aan bestuurders die al op de rotonde rijden en soms zag ik dat bestuurders van rechts voorrang nemen. In het drukke verkeer is het moeilijk voor buitenlanders om hier duidelijk de verkeersregels te zien. Eigenlijk worden de officiële inhaal en voorrangsregels in het verkeer vaak niet gerespecteerd. Ondanks het drukke en chaotische verkeer heb ik eigenlijk tijdens mijn verblijf in Indonesië geen verkeersaccidenten gezien.

Hier op Java had je elke morgen een extra wekdienst. Java is overwegend islamitisch en er zijn hier veel moskeeën te vinden. Om half vijf ’s morgens hoor je het geluid van de moskee. Dit geluid is soms zo doordringend in de hotelkamer alsof je in de moskee zelf sliep. De oproep tot het gebed duurde een half uur lang. Er worden hier minstens vijf keer per dag gebedsoproepen gedaan, maar daarnaast zijn er ook oproepen voor religieuze preken of bijeenkomsten.

Veel is goed geregeld in Indonesië. Er bestaan verkeersvoorschriften voor weggebruikers. Je zou het niet zeggen, maar het is zo. Goede regelgeving is niet het probleem in Indonesië. Wel de handhaving en controle op de naleving van de voorschriften. Daar gaat het vaak mis. Er is namelijk geen of te weinig controle, functionarissen die het niet zo nauw nemen en de politie die vaak veel niet ziet. Zelfs voor het geluid die moskeeën maken zijn er voorschriften en regels. Het ministerie van Religieuze zaken heeft een verordening uitgevaardigd die moskeeën in het overwegend islamitisch Indonesië oproept om het volume van de luidsprekers te verminderen. De nieuwe regelgeving voor geluidsoverlast door moskeeën is prima. Het is nog afwachten of die regelgeving het gaat redden in de praktijk. Ik kan vooral tijdens mijn rondreis in Java niets merken van de nieuwe regelgeving. Iedereen die in de buurt woont van de moskee zal wakker zijn om half vijf ’s morgens.

De volgende dag is het vroeg opstaan en vertrekken we met de bus naar het station in Bandung. Daar zullen we de trein nemen naar Yogyakarta, dat ongeveer in het midden van Java ligt. De treinreis zal bijna 7 uur duren. De treinen hebben ruime wagons, voorzien van comfortabele stoelen en bieden veel beenruimte en royale bagageruimte. Iedereen van de groep krijgt een zitplaats toegewezen. De grote panoramische ramen zijn perfect om het spectaculaire uitzicht te bewonderen. Tijdens de treinrit is het ook mogelijk om de zetels 90 graden te draaien zodat je beter kan genieten van het uitzicht.

Als de trein uit het station vertrekt kan je zien dat er verschillende mensen op een rij staan met hetzelfde uniform aan. Ze brengen allen dezelfde groet en salueren als de trein vertrekt. Ze hielden allen één hand op hun borst. Dit is een manier om respect te tonen en de reizigers een goede reis te wensen. Dit is een traditie die vaak wordt uitgevoerd door het personeel van de spoorwegen en soms ook door de lokale bevolking. Het is een symbolische handeling die de verbondenheid en het respect voor de reizigers en de trein symboliseert.

Bij het begin van de treinreis kan je vele huizen dicht bij de spoorwegen zien. De vele huizen die je ziet langs de spoorweg geven mij een armoedige indruk. Veel van deze woningen zijn eenvoudige constructies met golfplaten daken en zelfs soms met houten of bamboe muren. Ze zien er vaak niet stevig uit. Deze nederzettingen zijn vaak dicht op elkaar gebouwd en missen soms basisvoorzieningen. Ondanks de eenvoudige omstandigheden, zie je vaak een levendige gemeenschap met mensen die hun dagelijkse bezigheden uitvoeren. Je kan bescheiden huisjes zien waar de was buiten hangt te drogen en kippen tussen het afval lopen te scharrelen. Ook kon je mensen zien die dicht tegen de sporen lopen en zelfs heb ik ergens mensen op de rails zien zitten.

Even voorbij Bandung kon ik een indrukwekkende moskee zien. Dit is de Al Jabbar Grand Mosque. Omdat het omgeven is door een reservoir, wordt deze moskee soms de Al Jabbar Floating Mosque genoemd. Het lijkt alsof de moskee op het water drijft. De bouw van de moskee begon in december 2017 en werd voltooid in december 2022. De moskee heeft een capaciteit van 33000 mensen en beschikt over vier minaretten van elk 99 meter hoog. Het is eigenlijk een opmerkelijke moskee die verschilt van andere geziene moskeeën in Java. Het is niet alleen een religieus centrum, maar ook een architectonisch meesterwerk. Het ontwerp combineert neo-futuristische, Ottomaanse en Sundanese stijlen. Al Jabbar, wat “De dwingende” in het Arabisch betekend, is één van de 99 namen van Allah.

Een beeld dat je tijdens de treinreis ook veel zal zien is dat er vele tientallen motoren en brommers ongeduldig achter de slagbomen staan te wachten. Al gauw zie je rijstvelden aan je voorbij trekken. In de rijstvelden kan je soms een eenvoudige schuur zien staan. Deze schuren zijn dan een plek om te rusten en te schuilen tegen de zon of regen tijdens het werk op de velden. Ook worden ze gebruikt om hun landbouwmateriaal en gereedschap op te bergen, zodat de boeren deze niet steeds heen en weer hoeven te dragen. Het landschap begint echt prachtig te worden na ongeveer een uur rijden met de trein. De route is vanaf hier prachtig en onderweg zie je eindeloze rijstvelden, groene landschappen, kleine schilderachtige dorpjes, vijvers, bergen, rivieren en ravijnen. De trein rijdt regelmatig ook over bruggen. Je kan zien dat de Javanen het land en de rijstvelden bewerken. Voorovergebogen mensen die enkel diep in het water staan om de rijstvelden te bewerken. De rijstvelden werden voor het planten onder een laag water gezet van 15 centimeter diep. Je kon irrigatiekanalen zien tussen de rijstvelden. Vroeger werd vooral de waterbuffel gebruikt om de ploeg te trekken in de rijstvelden. De waterbuffel heb ik niet gezien omdat deze vervangen is door de Japanse buffel. Zeg maar werktuigen en machines van het merk Honda en Suzuki. Deze mechanische werktuigen zag ik wel gebruikt worden op de rijstvelden. Naarmate het landschap glooiender wordt kan je terrassen zien die daarmee het uitzicht verder verfraaien. Zelfs kan je zien dat kinderen naar scholen lopen. Soms bittere armoede wordt afgewisseld met vrolijke schoolkinderen.

Tijdens de treinrit komen ze ook op de trein rond om snacks en drankjes te verkopen. De trein stopt enkele keren en in één van de stations werden onze lunchpakketten voor het middageten op de trein gebracht. In een ander treinstation stopte de trein zelfs meer dan 10 minuten en dan zag je dat enkele technische medewerkers op het dak van de trein klimmen om onderhoud of controles uit te voeren terwijl de trein stilstaat in het station. De treinen worden hier niet naar aparte werkplaatsen gebracht. Dit heeft te maken met de noodzaak om snel en efficiënt onderhoud uit te voeren, vooral op drukke routes waar treinen continu in gebruik zijn.

Op het einde van de treinreis merkte ik gebouwen op met dubbele daken. Vanonder het bovenste dak kwam er rook. In deze gebouwen kan je steenbakkerijen of dakpanfabrieken vinden. Deze regio staat hier bekend om zijn productie van bakstenen en dakpannen. De ovens in deze fabrieken produceren rook tijdens het bakproces van de klei, wat een veelvoorkomend gezicht is in deze gebieden. Verder merk ik ook nog verschillende maïsvelden op.

Midden Java

We bereiken het station van Yogyakarta en stappen hier van de trein. De trein zal nog verder rijden tot het station Solo Balapan. Vervolgens rijden we met de bus naar het hotel. Yogyakarta is een echte studentenstad. Dit komt doordat de grootste universiteit van Indonesië hier is gevestigd. Het barst hier van restaurantjes, leuke markten, sfeervolle straatjes en aardige mensen. Je hebt hier talloze mogelijkheden voor uitgaan, eten en drinken. De stad staat vooral bekend als één van de belangrijkste culturele centra van Indonesië. Het mooie van Yogyakarta is dat veel oude tradities en gewoonten zijn behouden. In Java zeggen ze ook wel eens “Jakarta is de motor van Java en Yogyakarta is de ziel”.

Met enkele mensen uit de groep maken we direct een wandeling door de stad. Ik merk direct op dat er op verschillende muren in de stad veel prachtige muurschilderingen of streetart te bewonderen is. Ook merk ik op dat er hier veel gemotoriseerde riksja’s zijn, ook wel bekend als becaks. Deze riksja’s zijn hier een populair vervoermiddel in de stad vanwege hun flexibiliteit en lage kosten. Tijdens het wandelen ben ik ook enkele drukkerijen tegengekomen. Ik zag ze in de ateliers bezig met het bedrukken en verpakken van pamfletten en andere materialen. De drukkerij is een belangrijke industrie in Yogyakarta. Dit komt mede door de aanwezigheid van veel onderwijsinstellingen en culturele activiteiten in de regio, wat de vraag naar drukwerk verhoogt. Verder merk ik op dat er langs huizen veel vogelkooien hangen met vogels erin. Het is hier een veelvoorkomend gezicht en dit heeft te maken met de lokale cultuur en tradities. Vogels worden vaak gehouden als huisdieren en zijn een belangrijk statussymbool voor veel mensen in de regio. Een goed zingende vogel wordt hier zeer gewaardeerd en kan zelfs aanzienlijke waarde hebben. Ik zie ook dat verschillende bomen langs de straat onderaan op de boomstam in het wit geschilderd zijn. De witte verf helpt om insecten zoals mieren en andere schadelijke beestjes weg te houden van de boom. Na de wandeling door de straten van Yogyakarta is het tijd om iets te drinken op een terras.

’s Avonds zullen we gaan eten in één van de vele restaurants hier in Yogyakarta. Als afsluiter van de avond begeven we ons naar het ijssalon “Tempo Gelato”, die een breed scala aan smaken aanbied. Echt lekker de verschillende bollen ijscrème hier. Een ijssalon is eigenlijk wel populair hier in Yogyakarta. De stad heeft een warm en vochtig klimaat, waardoor ijs een geliefde traktatie is voor zowel de lokale bevolking als toeristen.

De volgende dag zal ik met enkele mensen de lokale markt Pasar Prawirotaman bezoeken nabij het hotel. Het is één van de bekendste traditionele markten in Yogyakarta. Deze markt biedt een authentieke Indonesische ervaring met een breed scala aan producten en een levendige sfeer. De markt bestaat sinds 1943 en heeft zich ontwikkeld tot een belangrijke bestemming voor zowel lokale bewoners als toeristen. Deze markt opent altijd om 5 uur ’s morgens en sluit rond 12 uur. In de eerste hal kom ik in de hal waar je het vlees, kippen en vis kan vinden. Het vlees hangt aan haken en de dode gepluimde kippen met kop liggen verspreid op de snijtafels. Ik kan zien dat ze met een hakmes op een houten blok de kip verder bewerken en in kleine stukken snijden. Vervolgens worden de verschillende stukken op een weegschaal gewogen en in een plasticzak gebracht. Ook is men bezig de vis aan het schoonmaken. Verse vis bewaar je best op ijs bij 0 °C. Helaas kan ik dit ijs niet zien hier op de markt en ze bewaren de vis in kommen of ze liggen naast elkaar op de snijtafels. Toch nodigt deze markt mij niet uit om hier vis, vlees of kip te kopen. Ik twijfel of deze markt hier voldoet aan de strenge hygiënische normen.

In een andere hal kan ik veel kruiden en specerijen vinden. Het zijn vooral lokale kruiden en specerijen die veel gebruikt worden in de Indonesische keuken. Hier kan je ook lokale lekkernijen en snacks vinden. Ook de rijst en de noedels mogen niet ontbreken op deze markt. Ik kon ook zien dat men de kwarteleitjes aan het pellen was. Op deze markt zijn er ook veel groenten en fruit te vinden. Op de markt kan je ook zien dat ze typisch Indonesische gerechten maken, zoals Kue Lupis. Ik zag hier dat men kleefrijst in een driehoekige vorm met behulp van bananenbladeren aan het wikkelen was. De bovenkant van het bananenblad werd vastgezet met een tandenstoker om de vorm te behouden. Dit verkopen ze dan zo op de markt. Je kan dan deze pakketjes koken tot de rijst volledig gaar is. Na het koken worden de pakketjes geopend en de kleefrijst wordt geserveerd met geraspte kokos en een siroop van palmsuiker. Het resultaat is een heerlijke, zoete snack die populair is in Indonesië. Op deze markt kan je ook kleding en textiel vinden, zoals de traditionele batik en andere kledingstukken. Na dit bezoek keren we terug naar het hotel.

We vertrekken dan met de bus naar het Kraton, het fraaie ommuurde paleis van de sultan. Het oorspronkelijke paleis werd in 1755 gebouwd in opdracht van sultan Hamengkubuwono I, nadat hij het verdrag van Giyanti had getekend waarin de vrede tussen verschillende Javaanse vorsten en de Vereenigde Oostindische Compagnie werd geregeld. De bouw van het Kraton duurde ruim 34 jaar. Het Kraton is een indrukwekkend paleiscomplex in de stad Yogyakarta. Het complex bevat verschillende paviljoens en een museum met koninklijke artefacten. Het is ook de residentie van de regerende sultan van Yogyakarta en zijn familie. De sultan is eigenaar van het complex en van alles dat binnen het Kraton valt. In praktijk komt het er op neer dat niemand eigenaar van een huis is binnen het Kraton. De macht van de sultan is nu puur symbolisch en beperkt zich dan ook tot zijn eigen paleis met zijn dienaren. Daarmee is het Kraton niet langer meer de zetel van de macht, maar herbergt het de vorstelijke erfstukken en geschenken van koninklijke gasten. Het Kraton is een belangrijk centrum van de Javaanse cultuur. Het Javaanse woord Kraton is te herleiden naar het woord ke-ratu-an, dat wil zeggen de plaats waar de vorst resideert.

Het paleis is ontworpen om de Javaanse kosmos te weerspiegelen, met een zorgvuldige planning die de verbinding tussen goden, mensen en de natuurlijke wereld benadrukt. Elke toegang, gebouw, binnenplaats, boom en veld heeft een specifieke symbolische betekenis.

Het Kraton heeft een rijke geschiedenis, waaronder een aanval door Britse troepen in 1812, waarbij het paleis werd geplunderd en gedeeltelijk verwoest. Er zijn ook een paar aardbevingen geweest in 1876 en 2006 die het paleis geen goed hebben gedaan. De meeste gebouwen van het huidige paleis zijn tussen 1921 en 1939 gebouwd.

We bereiken met een klein busje het voorplein van het Kraton. Aan de ingang kan ik op een muur een “singha” of een soort leeuwenkop zien hangen. Dit is het dreigende masker, half dier en half mens met een hangende tong. Deze muur met het dreigende masker diende als een soort scherm om te vermijden dat nieuwsgierige voorbijgangers een blik naar binnen kunnen werpen.

We gaan naar het paviljoen Bangsal Srimanganti. Het paviljoen heeft een traditionele Javaanse architectuur met een joglo dak. Een joglo dak is een traditioneel dak ontwerp dat vaak wordt geassocieerd met de huizen van edellieden of welgestelde personen in Java. Het dak heeft een unieke piramidevormige structuur die bestaat uit meerdere niveaus, wat het een majestueuze uitstraling geeft. Het dak wordt ondersteund door vier centrale pilaren, die symbool staan voor kracht en stabiliteit. De nok van het dak is vrij hoog, wat zorgt voor een goede ventilatie en een koeler interieur. De dakranden hangen ver over, wat bescherming biedt tegen de regen en de zon. Dit paviljoen wordt vaak gebruikt voor culturele voorstellingen, zoals traditionele Javaanse dansen en gamelanoptredens.

Ik kon hier een Wayang voorstelling zien, een traditioneel Javaans schimmenspel begeleid door een koor die gamelan muziek speelt. Bij deze voorstelling worden platte, met de hand gesneden poppen gebruikt die tegen een verlichte achtergrond worden bewogen om schaduwen te creëren op een scherm. De verhalen die worden verteld tijdens een Wayang voorstelling zijn vaak gebaseerd op oude Javaanse legendes, mythologieën en epische verhalen. Achter het scherm zag ik een poppenspeler, ook wel dalang genoemd. Hij speelt een cruciale rol door poppen te bewegen en de stemmen van de personages te vertolken. De volledige ruimte achter de poppenspeler kon je het gamelan orkest zien. De muzikale begeleiding tijdens de voorstelling wordt verzorgd door dit gamelan orkest, een traditioneel Javaans ensemble van voornamelijk percussie-instrumenten zoals gongs, xylofoons en trommels. De muziek speelt een belangrijke rol in het versterken van de emotie en sfeer van het verhaal.

Het spirituele centrum van het Kraton is de Pelataran Kedaton of de “koninklijke binnenplaats”. Je kan zien dat de ingang tot de Pelataran Kedaton wordt bewaakt door “grijnzende” zilveren reuzen. De beelden zijn hemelse bewakers. Voorbij de ingang op de koninklijke binnenplaats valt mijn oog direct op de prachtige Bangsal Mandolosono muziektent. Deze muziektent is een belangrijk onderdeel van het paleiscomplex en wordt vaak gebruikt voor traditionele muziekuitvoeringen en ceremonies. De muziektent is gebouwd in de traditionele Javaanse stijl, met veel aandacht voor detail en symboliek.

Aan de rechterkant voorbij de ingang kan ik het belangrijke gebouw Gedong Koening zien. Het staat ook wel bekend als het Gele Huis. Dit gebouw heeft historische en culturele betekenis en is een van de vele structuren binnen het paleiscomplex. Het gebouw Gedong Koening dient als residentie van de sultan van Yogyakarta. Ook dit gebouw is ontworpen in traditionele Javaanse stijl, met ook veel aandacht voor detail en symboliek.

Naast het gebouw Gedong Koening op de grote koninklijke binnenplaats staat de Bangsal Kencono of de “Gouden Troonzaal”. Achter de Bangsai Kencono ligt de Bangsal Proboyekso, waar de heilige pusaka oftewel de kroonjuwelen worden bewaard. De Bangsal Kencono wordt gebruikt voor belangrijke ceremonies zoals kroningen, adellijke benoemingen en koninklijke bruiloften. Het is een plek waar religieuze en culturele rituelen worden uitgevoerd. Het werd voor het eerst gebouwd in 1756 door sultan Hamengkubuwono I. Het diende toen als residentie van de koninklijke familie. De Bangsal Kencono of de Gouden Troonzaal heeft in totaal 64 pilaren. Ze zijn rijkelijk en prachtig versierd met goud en houtsnijwerk, wat bijdraagt aan de majestueuze uitstraling van de troonzaal. Het fijne houtsnijwerk bevat vaak traditionele Javaanse motieven en symbolen die culturele en spirituele waarden van het koninkrijk weerspiegelen. De decoraties op de pilaren hebben vaak een diepere betekenis. Ze kunnen bijvoorbeeld de verbinding tussen de aarde en de hemel symboliseren, wat een belangrijk concept is in de Javaanse kosmologie. Naast goud worden er ook andere kleuren gebruikt om de pilaren te versieren. Deze kleuren en patronen zijn zorgvuldig gekozen om harmonie en balans uit te stralen, wat essentieel is in de Javaanse esthetiek. De aandacht voor detail en de symbolische betekenis van de versieringen maken de Bangsal Kencono niet alleen een visueel indrukwekkende ruimte, maar ook een plek van diepe culturele en spirituele betekenis. De Bangsal Kencono en de Bangsal Proboyekso vormen samen het hart van het paleis en zijn de enige gebouwen die gericht zijn naar het oosten, de richting van de macht en de opkomende zon.

Aan de overkant zitten op een rij in kleermakerszit verschillende koninklijke bedienden van het Kraton. Men noemt ze hier de abdi dalem. Deze bedienden spelen een belangrijke rol in het dagelijks functioneren van het paleis. De abdi dalem hebben verschillende taken, variërend van het verzorgen van de koninklijke families tot het uitvoeren van rituelen en traditionele ceremonies. Ze zijn ook verantwoordelijk voor het onderhoud van het paleis en de omliggende tuinen. Het blauwe hemd dat ze dragen is een onderdeel van hun traditionele uniform. Dit uniform symboliseert hun toewijding en loyaliteit aan de sultan en het koninkrijk. Het zitten in kleermakerszit is een traditionele houding die respect en nederigheid uitdrukt. Tijdens belangrijke ceremonies zitten de abdi dalem vaak in deze houding om hun eerbied te tonen.

Daarna gaan we naar het Batik museum. Batik is een textiel waar was en kleurstoffen worden gebruikt om met stippen prachtige patronen en motieven te creëren. In dit museum kan je de rijke geschiedenis en kunst van batik ontdekken. Het museum herbergt een uitgebreide collectie batikstoffen, variërend van traditionele ontwerpen tot moderne interpretaties. Deze stoffen tonen de diversiteit en complexiteit van batikpatronen die door de eeuwen heen zijn ontwikkeld. Het museum benadrukt de rol van batik in de Javaanse cultuur en hoe het wordt gebruikt in verschillende ceremoniële en dagelijkse contexten. Aan de ingang van het museum kon ik een draagstoel zien. Deze draagstoelen werden gebruikt om de koninklijke familie en andere belangrijke personen comfortabel en waardig te vervoeren, vooral tijdens ceremoniële gelegenheden. Je kan zien dat de draagstoel rijkelijk is versierd met houtsnijwerk. Ze zijn ontworpen om zowel functioneel als esthetisch aantrekkelijk te zijn. Het gebruik van een draagstoel was een teken van status en prestige. Het gaf aan dat de persoon die erin werd vervoerd een belangrijke positie bekleedde binnen de koninklijke hiërarchie.

Daarna gaan we kijken naar een grote trom (Bedug) en een groot houten slaginstrument (Kenthongan). De grote trom wordt gebruikt in moskeeën om de oproep tot gebed aan te kondigen. In het Kraton wordt de grote trom vaak gebruikt tijdens ceremoniële gelegenheden om belangrijke gebeurtenissen aan te kondigen. Het houten slaginstrument wordt gebruikt om signalen te geven. Het wordt vaak gebruikt in combinatie met de grote trom om een ritmisch patroon te creëren dat door de hele gemeenschap wordt gehoord. Deze instrumenten hebben een belangrijke rol in de Javaanse cultuur en worden vaak gebruikt tijdens religieuze en culturele ceremonies.

Daarna zijn we naar een gebouw gegaan waar er een museum is waar je meer kan ontdekken over de culinaire tradities en het dagelijkse leven van de koninklijke familie. Het museum herbergt een uitgebreide verzameling van traditioneel keukengerei, servies en kookgerei die door de koninklijk familie werden gebruikt. Dit omvat alles van eenvoudige kookpotten tot prachtig versierde eetserviezen. Je kan hier een volledig gedekte tafel zien met eetgerei. De tentoongestelde voorwerpen geven een beeld van de eetgewoonten en culinaire cultuur van het Javaanse hof.

Alvorens te vertrekken nemen we hier nog een groepsfoto. Aan de uitgang van dit complex kan ik op de muur verschillende drakenslangen zien. Deze drakenslangen hebben een diepe symbolische betekenis in de Javaanse cultuur. Draken worden vaak gezien als beschermer van heilige plaatsen en belangrijke gebouwen. Ze symboliseren kracht en bescherming tegen kwade geesten. In de Javaanse kosmologie vertegenwoordigen draken de verbinding tussen de aarde en de hemel. Ze zijn een symbool van harmonie en balans in het universum. Draken worden ook geassocieerd met koninklijke macht en autoriteit. Ze benadrukken de heilige en verheven status van het Kraton en zijn bewoners.

Het Kraton van Yogyakarta is eigenlijk een levend museum dat nog steeds wordt gebruikt voor koninklijke en culturele functies. Het is zeker een fascinerende plek om te bezoeken als je geïnteresseerd bent in de rijke geschiedenis en cultuur van Java.

Daarna wandelen we naar een atelier waar ze de platte varianten van de wayangpoppen maken. Dit wordt op traditionele wijze vervaardigd met specifieke materialen en technieken. Zo gebruiken ze hier gedroogde huiden van de waterbuffel. De huid wordt eerst gedroogd en daarna uitgerekt. Vervolgens wordt het oppervlak gladgemaakt en voorbereid voor het snijden en schilderen. De contouren van de poppen worden met de hand uitgesneden. Je kan zien dat het fijn werk is om de karakteristieke patronen te creëren en dat er veel geduld nodig is om al deze details te graveren op de huiden. Ik kon zien dat ze met een hamer op een pin kloppen om zo de patronen in de huid te maken. De poppen worden met de hand beschilderd met natuurlijke of synthetische verf. Dit geeft de poppen hun levendige kleuren en details. De armen van de poppen en ook het hoofd worden verbonden met hoornstokken. Dit maakt het mogelijk om de poppen te bewegen tijdens een voorstelling. Nadien begeven we ons naar en ruimte waar we de verschillende platte wayangpoppen kunnen bewonderen.

Naast de wayangpoppen kon ik op een muur verschillende kleurrijke maskers zien hangen. Maskers spelen een belangrijke rol in de Indonesische cultuur en hebben verschillende betekenissen. De maskers worden hier soms gebruikt in rituelen om boze geesten af te weren. De maskers worden ook gebruikt bij culturele dansen. Zo kan er bij een voorstelling een mythisch wezen worden uitgebeeld met een groot en kleurrijk masker. Bij een dans met gedragen maskers symboliseert men meestal de strijd tussen het goede en het kwade. Ook worden er hier soms maskers gedragen om de ziel van de overledene te beschermen en te begeleiden naar het hiernamaals. Zo kunnen de kleuren en ontwerpen van de maskers verschillende betekenissen hebben, zoals bescherming, kracht of spirituele zuiverheid.

De wayangpoppen bevatten ook veel symbolische betekenissen die vaak verband houden met de eigenschappen en het gedrag van de personages die ze vertegenwoordigen. Ik zag een pop waarvan de neus lang is en vooruitstekend. Dit staat voor nieuwsgierigheid en intelligentie. Hebben ze een korte neus dat staat dit voor eenvoud en eerlijkheid. Hebben de poppen grote oren dan symboliseert dit vaak een personage dat wijs en oplettend is en goed kan luisteren naar anderen. Dit kan duiden op een personage dat veel kennis heeft verzameld door goed te luisteren. Een pop met kleine oren kan wijzen op een personage dat niet goed luistert naar advies of dat koppig is. Zie je oren met sieraden, dan kan dit duiden op een personage van hoge status en rijkdom. Grote wijde ogen staat voor waakzaamheid en alertheid. Een pop met een grote mond spreekt veel en is vaak een teken van arrogantie en opschepperij. Een klein mond daarentegen staat voor bescheidenheid en terughoudendheid. Hebben ze grote en wijde ogen dan staat dit voor waakzaamheid en alertheid. Bij kleine smalle ogen is het sluwheid en geheimzinnigheid. Zo hebben de kleuren van de beschilderde poppen ook een betekenis. Rood staat voor woede, passie en strijdlust. Het zwart staat voor kracht, mysterie en zelfs kwaadheid. Het wit of licht geel staat voor zuiverheid en goddelijkheid. Men verdeelde de pop ook in drie delen. Het bovenste gedeelte van de pop stond in verbinding met het hoofd, het middenstuk stond in verbinding met het hart en het onderste gedeelte stond in verbinding met de aarde. De symbolen helpen het publiek om de personages en hun rollen in de verhalen snel te herkennen.

Na dit bezoek worden we vervoerd met een gemotoriseerde riksja en rijden dan naar het waterpaleis Taman Sari. De naam Taman Sari betekent “geurige tuinen” en verwijst naar de fruitbomen en bomen die een heerlijke geur verspreiden welke het gehele complex doordrong. Ten westen van het Kraton liggen de ruïnes, gewelven en ondergrondse gangen van het waterpaleis Taman Sari. Het waterpaleis ligt in het oude deel van de stad Yogyakarta. Dit voormalig koninklijk zwembad en tuincomplex is in 1758 door sultan Hamengkubwono I gebouwd. Hij regeerde van 1755 tot 1792. Zowel het waterpaleis als de centrale binnenplaats zijn nu gerestaureerd. Oorspronkelijk lagen de mannen- en vrouwenbaden van elkaar gescheiden door een toren. Vanuit deze toren kon de sultan toezicht houden op het geheel, en vooral op zijn harem. De sultan en zijn harem gebruikten de baden voor ontspanning en recreatie. De sultan keek toe vanuit zijn toren en hij koos drie vrouwen uit de groep die hem het meest bevielen. De gekozen vrouwen mochten vervolgens naar een privézwembad komen, waar ze dichter bij de sultan konden zijn. Nadat hij zijn keuze uit de “badgasten” had gemaakt trok de sultan zich vervolgens met haar terug in de slaapkamer van de toren. Ik ben ook tot boven in de toren geweest en had van hieruit een overzicht over de verschillende zwembaden voor en achter de toren. De harem was niet alleen een plek voor ontspanning, maar ook een centrum van sociale en politieke invloed. De vrouwen in de harem konden aanzienlijk invloed uitoefenen op de beslissingen van de sultan. Het complex diende ook als een plek voor de sultan om te mediteren en te ontsnappen aan de drukte van het paleisleven. De ondergrondse gangen en tunnels werden gebruikt in tijden van oorlog. De eerste tot en met de zesde sultan hebben hier met hun harem geleefd. Nadien geraakte het waterpaleis in verval.

Na het middageten vertrekken we naar Prambanan. Onderweg kon ik een Chinese begraafplaats zien. Deze zijn speciaal aangelegd voor de Chinese gemeenschap. Deze begraafplaatsen zijn vaak opgericht door Chinese organisaties of families die grond kopen om hun overleden familieleden een rustplaats te bieden. Dit is een gebruik dat al lange tijd bestaat en een belangrijk onderdeel is van de Chinese cultuur en tradities, waarbij respect voor voorouders centraal staan.

Prambanan is het grootste hindoe-Javaanse tempelcomplex in Indonesië. Prambanan staat sinds 1991 op de UNESCO werelderfgoedlijst vanwege zijn culturele en historische waarde. Prambanan betekent “veel priesters”. In de reliëfs worden ze afgebeeld met een lange baard. De bouw van het tempelcomplex is rond 850 na Chr. begonnen door koning Rakai Pikatan, een shivaïtische koning uit de Sanjaya dynastie. Rakai Pikatan jongste zoon wijdde de grote Shiva tempel in en breidde het complex verder uit. Het tempelcomplex is gewijd aan de Trimurti, de drie belangrijkste goden in het hindoeïsme: Brahma (de schepper), Vishnu (de beschermer) en Shiva (de vernietiger). De bouw van Prambanan was het hindoeïstische antwoord op het complex Borobudur. Het complex raakte in verval na de 10^de eeuw. Toen de Islam zich echter vanuit het westen van het land over Indonesië verspreidde, verhuisden de Hindoe-koningen naar het oosten en zo raakte het complex in verval. Het viel ook ten prooi aan allerlei natuurgeweld zoals blikseminslagen en aardbevingen. Ook werden de tempels geplunderd door schatzoekers. Het complex werd pas in de 20^ste eeuw herontdekt en gerestaureerd. Pas vanaf 1893 werd het plateau van het midden complex weer uitgegraven. De reconstructie van het complex begon in 1918 en is nog steeds bezig. De renovatie van het hoofdgebouw werd pas in 1953 voltooid, omdat het bijna onmogelijk is de originele stenen terug te vinden: vaak zijn ze ontvreemd en hergebruikt op verafgelegen plaatsen. Een tempel zal slechts worden herbouwd als 75% van het originele steenwerk beschikbaar is. Mede daardoor kon je hier zien dat van de meeste kleinere tempeltjes nog steeds niet meer te zien is dan de muurtjes van de fundering.

Bij onze aankomst maken we eerst een groepsfoto met de Prambanan tempels op de achtergrond. Je kan zien dat het tempelcomplex bestaat uit vele tempels in verschillende vormen en maten. Er zijn hier drie hoofdtempels en worden hier ook wel de drie heilige plaatsen genoemd. De grootste en meest indrukwekkende tempel is gewijd aan de hindoegod Shiva en is 47 meter hoog. Je kan hier ook de tempels vinden die gewijd zijn aan Brahma en aan Vishnu. De tempels zijn rijkelijk versierd met reliëfs. De prachtige reliëfs in de Shiva tempel zullen de verhalen uit de Ramayanan uitbeelden. In de Brahma tempel zie je reliëfs die het verhaal van de schepping uitbeelden. De Vishnu tempel bevat reliëfs die het verhaal van Lord Krishna vertellen. De gedetailleerde steenbewerking en de symmetrische ontwerpen van de tempels zijn van dichtbij nog indrukwekkender. Het is mogelijk om naar boven te gaan. In elke kamer boven kan je een groot beeld zien van een Hindoe god. Je kan prachtige sculpturen vinden in de kamer boven in de tempel. Ik heb hier ook een beeld kunnen zien van een heilige koe in een kleinere tempel die gewijd is aan Nandi. In de hindoeïstische traditie is de koe een heilig dier en is het een belangrijk symbool van kracht en toewijding. Je kan ook op een hoger niveau rond de tempel wandelen. Vanaf de hogere niveaus van de tempels heb je een prachtig uitzicht over het complex en de omliggende gebieden.

Ik kan hier op het tempelcomplex ook nog een gebedsritueel zien van hindoes. Hindoeïstische gelovigen komen regelmatig naar Prambanan om te bidden en deel te nemen aan gebedsrituelen. Ook komen ze naar Prambanan om offers te brengen aan de goden. Gelovigen brengen vaak bloemen, fruit en andere offerandes naar de tempels als een teken van respect en toewijding aan de goden. Ze zaten met vier op een matje in kleermakerszit. Drie mannen en één vrouw. De drie mannen hadden allen een witte tenue aan. Ik zag ze in lotushouding zitten en vervolgens in gebedshouding waarbij ze hun handen tegen elkaar brengen voor hun borst en ze vervolgens boven hun hoofd brengen. Ik zie tijdens het ritueel dat ze een kleine bel luiden. Het wordt gebruikt om de aandacht van de goden te trekken en de omgeving te zuiveren van negatieve energieën. Ik zie dat ze zich ook besprenkelen met water. Gelovigen besprenkelen zichzelf en de offergaven met heilig water om reinheid en zuiverheid te symboliseren. Ik hoor ook het opzeggen van heilige teksten of mantra’s om de goden te eren en hun zegeningen te vragen. De offers zag ik liggen in een kleine nis van de tempel. Deze worden aangeboden aan de goden als teken van dankbaarheid en toewijding. Ik merk ook op dat ze bij zichzelf een stip van heilige as op het voorhoofd aanbrengen als een teken van bescherming en zegen. Deze rituelen zijn bedoeld om een diepe spirituele verbinding te creëren tussen de gelovige en de goden. Op het einde van het ritueel zag ik ze elkaar de hand schudden als bedanking voor hun deelname. Tijdens het ritueel zag ik wel een smartphone liggen naast iemand. De smartphone was duidelijk niet bedoeld als offer aan de goden.

Het is valavond als we het tempelcomplex verlaten. Vanuit de verte heb je een prachtig beeld van het tempelcomplex Prambanan met de neergaande zon. Het is als het ware een betoverend schouwspel dat zich afspeelt. Terwijl de zon langzaam ondergaat worden de tempels als het ware gehuld in een warme gouden gloed en er wordt een magische sfeer gecreëerd.

Aan de uitgang van het tempelcomplex komen er weer verschillende verkopers op U af om hun producten aan U te verkopen. Ik zag ook een verkoopster zitten bij enkele manden die gevuld waren met slangenfruit. De benaming slangenfruit of salak komt van de schil van de vrucht. De schil van het slangenfruit heeft een leerachtige geschubde textuur die doet denken aan de huid van een slang. Dit uiterlijk is de reden waarom deze vrucht deze naam heeft gekregen. Ik heb dit later op de reis geproefd. Het heeft een beetje een zoete en een beetje een zure smaak.

De volgende dag rijden we met de bus naar het dorp Borobudur. Het is een landelijk dorp waar je een paardenkar langs de weg ziet, paarden die in een stal staan, kippen die op het landgoed vrij rondlopen of de was die staat te drogen langs de rijweg. Veel huizen hebben ook functionele ruimtes zoals opslagplaatsen voor landbouwproducten, kleine werkplaatsen en zelfs ruimtes voor het houden van vee. Je merkt dat de bewoners vriendelijk naar ons lachen en er zijn kinderen die naar ons zwaaien. De lokale bevolking staat hier ook bekend om hun gastvrijheid. Ook zag ik aan een deur een versierd rood masker hangen om het kwade en negatieve energieën buiten te houden. Traditioneel staat de kleur rood van het masker voor moed, kracht en bescherming.

We komen aan bij het bedrijf waar ze Luwak koffie maken. Kopi Luwak, ook wel civetkoffie genoemd, is één van de meest exclusieve koffiesoorten ter wereld vanwege het unieke productieproces waarbij de civetkat een cruciale rol speelt. Dit speciale productieproces zorgt er voor dat Kopi Luwak één van de duurste koffiesoort ter wereld is. De civetkat eet rijpe koffiebessen die op plantages worden verbouwd. De kat selecteert de beste en rijpste bessen. Terwijl de bessen door het spijsverteringskanaal van de civetkat gaan, wordt het vruchtvlees verteerd, maar de pitten blijven intact. Tijdens dit proces ondergaan de bonen een unieke fermentatie die bijdraagt aan de kenmerkende smaak van Kopi Luwak. De onverteerde koffiebonen worden vervolgens uitgescheiden door de civetkat. Deze bonen worden verzameld uit de uitwerpselen van de kat. De verzamelde bonen worden grondig gewassen, gedroogd en van hun schil ontdaan. Daarna worden ze licht geroosterd om de unieke smaken en aroma’s te ontwikkelen. De civetkat speelt dus een essentiële rol in het productieproces van Kopi Luwak. Door het eten en verteren van de koffiebessen zorgt de kat voor een natuurlijke fermentatie die de smaak van de koffiebonen verandert. Dit proces vermindert de bitterheid en geeft de koffie een zachtere, rijkere smaak met unieke aroma’s. Aan de ingang zag je manden waarin verschillende bewerkte koffiebonen lagen. Zo waren er enkele manden met koffiebonen die nog in de uitwerpselen van de civetkat zaten. In andere manden lagen er bonen die gewassen, gedroogd en van hun schil ontdaan waren. Er waren ook enkele manden waarbij de bonen al geroosterd werden.

Daarna konden we een nog een kopje Luwak koffie proeven. Het kleine kopje koffie heeft een zoete frisse smaak. In de binnentuin kon je de civetkat in een kooi zien liggen. Echt beweeglijk was hij niet in zijn kooi. Er is hier wel kritiek op de manier waarop sommige civetkatten worden behandeld in gevangenschap. Ik kon hier nog een machine zien voor het roosteren van de koffiebonen.

Na dit bezoek krijgen we een fiets toegewezen en zullen we vervolgens fietsen in het Javaanse landschap en in contact komen met de lokale bevolking. Je kon hier in de straten van het landelijke dorp een paard met kar zien of een boer die met zijn tractor rustig door de straten rijdt.

We komen tijdens de fietsrit meer te weten over de fauna en flora. We stoppen even en kunnen een groot helder groen blad zien dat afkomstig is van de betelpeper plant. Dit blad wordt vooral gebruikt voor het betelkauwen. Het is een traditionele praktijk waarbij de bladeren van de betelpeper worden gekauwd samen met de arecanoot en soms kalk of kruidnagel. Dit mengsel heeft een stimulerend effect en wordt vaak gebruikt in sociale en ceremoniële contexten. De bladeren van de betelpeper hebben ook verschillende medische toepassingen. Ze worden gebruikt om de adem te verfrissen en in de traditionele geneeskunde voor de behandeling van diverse aandoeningen zoals hoofdpijn, kiespijn en spijsverteringsproblemen. Het betelkauwen is in Indonesië diep verankerd in de cultuur en tradities. Het wordt vaak gezien als een symbool van gastvrijheid en respect.

Verder kwamen we twee vrouwen langs de weg tegen die op de grond zaten en die manueel bezig waren met hooi of andere plantaardig materiaal aan het schoonmaken. In hun mandje lag er dit hooi of ander plantaardig materiaal en men was bezig dit te sorteren en aan het schoonmaken om het geschikt te maken als voer voor vee zoals koeien, geiten of schapen. Dit zorgt ervoor dat de dieren gezond blijven, wat essentieel is voor de landbouwproductie. In veel landelijke gebieden is het gebruikelijk dat vrouwen betrokken zijn bij de landbouwactiviteiten, waaronder het verwerken van voer voor vee.

Onderweg kwam je Volkswagen safari wagens tegen met toeristen. Het zijn vaak kleurrijk en opvallende auto’s en worden gebruikt voor toeristische rondritten in de omgeving van Borobudur. Ze bieden ook zo een unieke manier om de prachtige landschappen en de schilderachtige dorpen te verkennen. Alsook is het een leuke manier om de lokale cultuur en bezienswaardigheden te ontdekken. De auto’s zijn vaak in felle kleuren geschilderd, wat een vrolijke en retro uitstraling geeft. Veel van deze voertuigen hebben een open dak, waardoor je optimaal kunt genieten van het uitzicht en de frisse lucht.

Het is heel gebruikelijk om gras, rijstplanten en andere landbouwproducten met de brommer te vervoeren. Dit komt omdat brommers een efficiënte en betaalbare manier zijn om over de vaak smalle en onverharde wegen te navigeren. Je ziet dus hier veel brommers die landbouwproducten vervoeren. Het is voor de boeren een essentieel transportmiddel om hun producten naar markten of opslagplaatsen te brengen.

Onder een afdak op een zekere afstand kon je zien dat er illegale activiteiten bezig waren. Verschillende mannen stonden bij elkaar en ik zag dat men bezig was met gevogelte aan het bekijken. Er is hier in Indonesië illegale fokkerij. Boeren fokken vogels zonder de juiste vergunningen of in omstandigheden die niet voldoen aan de welzijnsnormen. Ook illegaal zijn de hanengevechten en het is een populaire activiteit op het platteland. Er is hier ook een aanzienlijke informele en illegale handel in kippen en andere vogels tussen de eilanden van Indonesië. De vogels worden vaak zonder de juiste gezondheidscontroles vervoerd, wat kan leiden tot de verspreiding van ziekten zoals de vogelgriep.

We passeren een veld waar ze planten voor sojabonen in de grond steken. Je kan zien dat ze de grond bedekken met plastiek rond de sojabonenplanten. Dit helpt om onkruidgroei te verminderen, vocht vast te houden en de bodemtemperatuur te reguleren. Daarnaast kan je ook bamboestokken zien die gebruikt worden als steun voor de planten om tegen te groeien. De sojabonen worden geteeld voor de productie van tofu en tempeh, die beide populaire voedingsmiddelen zijn in Indonesië. De vogelverschrikker is ook in het veld te zien met een strohoedje aan en veel plastiek onder het strohoedje. Vogelverschrikkers worden gebruikt om vogels af te schrikken die de gewassen zouden beschadigen of de zaden zouden opeten. We maken een stop op een rijstveld en komen in contact met de vrouwen die werken op de rijstvelden. Je zag ze de rijstplanten handmatig te oogsten met scherpe messen. De afgesneden rijstplanten werden dan in grote witte zakken gestoken om te transporteren. Ze zijn meestal gekleed in traditionele kleding en werken hard onder de zon. De meesten dragen daarom een strohoedje. Hun werk is fysiek zwaar en vereist veel geduld en vaardigheid. Sommigen staan met hun voeten in het water op het veld met gewassen.

We zetten de fietsrit verder en passeren de masjid al mubarok moskee. Nadien maken we een stop en kunnen we genieten van een kokosnoot en dit is nu zeker welkom als verfrissing. De kop van de kokosnoot werd eraf gehakt en met een rietje drink ik het sap van de kokosnoot. Na deze pauze keren we terug naar de vertrekplaats. Op het einde van de rit kunnen we nog een kleine tempel zien. Dit is de Pawon tempel en werd gebouwd tijdens de 8^ste en 9^de eeuw. De tempel werd gebouwd als een graf- of mortuariumtempel voor een koning. Het is een prachtig voorbeeld van de klassieke Javaanse tempelarchitectuur. Je merkt dat de buitenmuren prachtig versierd zijn met reliëfs. De tempel staat op een vierkante basis en heeft een vierkante kamer die binnenin leeg is. Ik kan ook zien dat de binnenmuren versierd zijn met reliëfs en er is langs één zijde een nis ingebouwd in de muur. Nabij deze tempel kan je ook nog de Al Mujahidin moskee zien. Daarna keren we met de groep te voet terug naar de bus.

Vervolgens rijden we met de bus naar het restaurant. Na het middageten kunnen we nog gaan kijken in een juwelenwinkel. Er is hier ook een ruimte waar je het productieproces van juwelen kan bekijken. De stad waar we nu zijn wordt ook wel de zilverstad genoemd. Je kan hier talloze zilverwerkplaatsen vinden waar ambachtslieden prachtige sieraden en kunstwerken maken. In het productieproces kan je onder andere zien dan men het zilverwerk verhit met een brander om ze vervolgens te vervormen. Je kan het slijpen en polijsten zien opdat de sieraden een gladde en glanzende afwerking krijgen. Het is vooral een werk dat veel precisie vergt en je veel geduld moet hebben om de sieraden te bewerken.

Na het middageten en het bezoek aan de zilverwerkplaats vertrekken we naar het tempelcomplex Borobudur dat een boeddhistisch heiligdom is. Het is gebouwd in de periode 750 - 850. De Borobudur is opgebouwd als een grote stoepa. De basis van deze stoepa is 123 bij 123 meter. De stoepa heeft negen gestapelde platforms of negen etages. De onderste zes zijn vierkant en de bovenste drie rond. Het wordt bekroond door een centrale koepel. De tempel is versierd met 2672 reliëfpanelen en oorspronkelijk 504 Boeddhabeelden. De centrale koepel boven wordt omringd door 72 Boeddhabeelden, elk zittend in een geperforeerde stoepa. De kleine stoepa’s vertegenwoordigen van onder naar boven de weg die een boeddhist moet afleggen om uiteindelijk in het Nirvana opgenomen te worden.

De Borobudur is ontworpen als een grote stoepa en de etages vertegenwoordigen de boeddhistische kosmos. De onderste zes symboliseren de wereld van verlangen en illusie, waar mensen nog vastzitten aan aardse verlangens. De reliëfs op deze niveaus tonen scènes uit het dagelijkse leven en de gevolgen van menselijke daden. De bovenste drie cirkelvormige etages vertegenwoordigen de overgang naar verlichting en Nirvana. Ze staan voor de hogere niveaus van spirituele ontwikkeling. De openingen in de stoepa’s veranderen van vorm naarmate je hoger komt. De onderste stoepa’s hebben driehoekige openingen, terwijl de bovenste stoepa’s vierkante openingen hebben, wat de overgang naar een hogere staat van bewustzijn symboliseert. De centrale koepel bovenop de Borubudur vertegenwoordigt het hoogste niveau van verlichting, het Nirvana, waar alle aardse verlangens en vormen zijn overstegen. De centrale koepel boven staat leeg, wat het loslaten van het materiële symboliseert. De plaatsing van de stoepa’s in het tempelcomplex weerspiegelt dus de spirituele reis van de pelgrim, van de wereld van verlangen naar de uiteindelijke verlichting. Ik ben beneden gebleven met beide voeten stevig op de grond en heb de top van de Borobudur niet bereikt waar ik misschien de spirituele verlichting had kunnen ervaren. Ik ben eigenlijk maar blijven genieten van de aardse geneugten beneden.

De bouw van de Borobudur gebeurde op wens van één der vorsten uit de Shailendra dynastie. Het voltooien ervan is alleen al uit het oogpunt van fysieke mankracht een enorme prestatie geweest. In de tempel is niet minder dan 56640 kubieke meter steen verwerkt. De bouw moet minstens 80 jaar hebben geduurd en de kosten moeten overweldigend zijn geweest. Misschien wel overeenkomstig het Birmaanse gezegde: “De grote Pagode is voltooid, het land is geruïneerd”.

De Borobudur heeft eeuwen verborgen gelegen onder as en begroeiing. Borobudur is herontdekt in 1814 door Sir Thomas Stamford Raffles, de toenmalige Britse heerser van Java. Men maakte toen met meer dan 200 man gedurende anderhalve maand het monument al enigszins vrij. Later werd het werk door anderen voortgezet. Vanaf 1835 was het monument grotendeels voor het oog toegankelijk. Het is sindsdien meerdere keren gerestaureerd. Tegenwoordig is het sinds 1991 een UNESCO werelderfgoed en een populaire bestemming voor zowel toeristen als pelgrims. Aan de ingang van het domein konden we foto’s bekijken tijdens de verschillende fasen van restauratie. Er zijn wel prachtige oude luchtfoto’s te zien van het tempelcomplex, die de omvang en de symmetrie van de Borobudur laten zien. Deze foto’s dienen om bezoekers meer te leren over de betekenis en de geschiedenis van Borobudur.

Al we naar de tempel wandelen konden we vanop een afstand de omvang van het tempelcomplex waarnemen. Je kon duidelijk vanaf hier de centrale koepel bovenaan zien. Via een reeks trappen bereiken we de voet van het tempelcomplex. Langs elke zijde van het tempelcomplex zijn er trappen naar boven. Onderaan aan de trap kan je links en rechts een beeld van een leeuw zien. De aanwezigheid van leeuwen bij de Borobudur tempel benadrukt hun rol als wachters die de heilige ruimte beschermen. Ze symboliseren kracht, moed en bescherming. Ze dragen bij aan de spirituele en culturele betekenis van het tempelcomplex. Als ik kijk naar het tempelcomplex kan ik veel boeddha beelden zien die in een nis zitten. De beelden zijn zo geplaatst dat ze naar buiten kijken, wat de boeddha’s blik op de wereld symboliseert. Dit kan worden geïnterpreteerd als een teken van de boeddha’s mededogen en waakzaamheid over de wereld en zijn bewoners. Daarnaast vertegenwoordigen de beelden in de nissen verschillende stadia van meditatie en spirituele ontwikkeling. De muren zijn versierd met uitgebreide reliëfs die ook boeddhistische leerstellingen en verhalen uitbeelden. Deze reliëfs beslaan een totale oppervlakte van ongeveer 2500 vierkante meter. Ze dienen ook als een visuele gids voor pelgrims. Ik heb volledig rond de tempel gewandeld en kon genieten van de mooie reliëfs, Boeddhabeelden, stoepa’s, de adembenemende architectuur en andere bouwkenmerken van het tempelcomplex. Het is eigenlijk een indrukwekkend en spiritueel monument dat je eigenlijk meeneemt op een reis door de boeddhistische kosmos. Eigenlijk straalt de Borobudur voor mij een gevoel van vrede uit. Het is een plek waar je even kunt ontsnappen aan de drukte van het dagelijkse leven en je kunt onderdompelen in de stilte en schoonheid van het monument. Ziezo het is weer tijd voor een groepsfoto met de Borobudur op de achtergrond. Bij het verlaten van het complex zag ik nog verschillende dakwerkers bovenop een dak zitten die echt niet op een veilige manier aan het werken waren. Na dit bezoek keren we terug naar het hotel.

Ik wou ’s avonds naar een Ramayana dansvoorstelling gaan. De gids organiseerde dit opdat ik naar de voorstelling kon gaan. De reservatie was eerst in orde, een tijdje later na nieuwe informatie kon ik toch niet gaan en nog een beetje later kon ik wel weer gaan naar de voorstelling. Dit kan voorkomen in Indonesië. De cultuur in Indonesië kan soms wat flexibel en minder strikt georganiseerd zijn, wat kan leiden tot situaties waarin plannen veranderen of onduidelijk zijn. Het is hier niet ongebruikelijk dat er enige mate van improvisatie en aanpassing plaatsvindt.

’s Avond vertrek ik naar een traditionele Ramayana dansvoorstelling in een theater. Ik werd vervoerd met een motorriksja naar het theater. Eerst reden we op goed verlichte hoofdwegen, daarna in weinig verlichte en donkere wegen. In zo een weinig verlichte weg zet men mij af aan de ingang van een hotel. Aan de ingang van het hotel werd ik hartelijk ontvangen. Helaas stond ik niet op de lijst van aanwezigen voor de Ramayana dansvoorstelling in het Purawisata Amfitheater. Geen probleem hoor. Men was hier wel vriendelijk en behulpzaam. Vanaf de ingang begeleide men mij naar de plaats waar ik kon betalen voor de voorstelling. Hiervoor moest ik door een mooie tuin wandelen en langs het restaurant van het hotel. Voor de voorstelling kun je hier genieten van een buffetdiner. Ik zag verschillende mensen in de tuin zitten die genoten van het buffet. Aan de kassa werd mijn naam in een grote boek geschreven, ik kon dan cash betalen en kreeg dan een ticket voor de Ramayana voorstelling. Daarna begeleide men mij naar het theater en vervolgens naar mijn zitplaats. Ik mocht mijn plaats zelf kiezen en hij legde dan een kussen op mijn zitplaats in het halfrond. Deze kussens zorgen ervoor dat je comfortabel kon zitten tijdens de voorstelling. Dit draagt bij aan de gastvrije en zorgzame sfeer die het theater wil creëren voor zijn gasten. Ik had nog wat tijd om wat rond te lopen nabij het theater. Ik kon genieten van de prachtige tekeningen en afbeeldingen van de gekostumeerde acteurs op de buitenmuur van het theater.

De voorstelling vertelt het epische verhaal van Ramayana, met prachtige kostuums, muziek en dans. Aan de zijkant van het podium kan je het gamelan orkest zien dat het ballet en dansers begeleidde. Het verhaal gaat over de ontvoering van prinses Sita door de demonenkoning Ravana, de avonturen van haar geliefde Rama en zijn broer Lakshmana. Ook was er de aap Hanuman die de prinses Sita kwam redden.

De Ramayana dansvoorstellingen zijn werkelijk indrukwekkend en betoverend. Tijdens de voorstelling waren er spectaculaire stunts en acties zoals vuurspuwen en het afschieten van pijlen van de ene kant van het podium naar de andere kant, wat de voorstelling extra spannend maakt. Er worden ook zwaarden gebruikt om gevechten uit te beelden. Deze gevechtsscènes zijn spectaculair en voegen een extra dimensie toe aan de voorstelling. De vele professionele dansers en muzikanten brengen het verhaal tot leven met hun gracieuze bewegingen en meeslepende muziek. De artiesten dragen kleurrijke en gedetailleerde kostuums die de verschillende personages en hun rollen in het verhaal benadrukken. De dansers gebruiken hun hele lichaam om emoties en gebeurtenissen uit te drukken, van vreugde en liefde tot verdriet en strijd. Vaak zijn er andere speciale effecten zoals rook en lichtshows die de magische sfeer versterken. Ik merk ook op dat het theater niet vol zit. Er is nog voldoende plaats vrij in het theater tijdens de voorstelling. De voorstellingen worden hier elke avond opgevoerd. Je kan dus elke dag van de week genieten van deze prachtige culturele ervaring.

Na de voorstelling kwamen de vijf hoofdacteurs op het podium en kon je nog een foto nemen met deze sterartiesten. De gemaskerde artiesten die de demonenkoning Ravana en de aap Hanuman speelden deden op het podium de kinderen een beetje schrikken. De demonenkoning had een rood masker en overwegend rode kledij aan. De aap Hanuman had een wit masker en overwegend witte kledij aan. Het was een avond vol cultuur en erfgoed op zijn best. Ik heb genoten van deze prachtige dansvoorstelling met klassieke Javaanse kostuums.

Na de voorstelling ga ik terug naar de ingang van het hotel. Tijdens mijn ongeveer twee uur durende afwezigheid heeft mijn chauffeur van de motorriksja op mij blijven wachten. Ziezo men kan mij terug naar het hotel brengen. De riksjachauffeur vroeg mij of ik niet ergens naar toe wilde om te gaan dansen. Misschien had hij de bedoeling om mij naar de meisjes van plezier te brengen. Hij bleef het nogmaals vragen en heb hem duidelijk gemaakt dat hij mij naar het hotel moest brengen. Tijdens de laatste avond in Yogyakarta ga ik nog genieten van een ijcrème met een extra bolleke in het ijssalon “Tempo Gelato”.

Oost Java

De volgende dag verlaten we met de bus Yogyakarta en rijden verder naar het oosten op Java. Onderweg trekt mijn aandacht een beeld van een adelaar op een berg met onderaan vuur. Het beeld bevindt zich nabij een luchtmachtbasis in Yogayakarta. Je kunt hier ook een museum vinden over de Indonesische luchtmacht. De adelaar wordt gezien als een symbool van kracht en onafhankelijkheid. Het beeld met de adelaar is een deel van de tentoonstelling die de luchtmacht en haar geschiedenis symboliseren.

We maken vandaag een verre verplaatsing met de bus. Langs de autostrade kan je veel rijstvelden zien. Plots staan we met de bus op de pechstrook. Oei, een lekke band. De bijrijder Agus en chauffeur Supri hebben het probleem vlug opgelost en de band vervangen.

We verlaten de autostrade en rijden naar een restaurant voor het middageten. Bij het middageten is er één ingrediënt die steeds terugkomt in de maaltijden en dat is natuurlijk rijst. Een maaltijd is hier geen volledige maaltijd zolang er geen rijst wordt geserveerd. Gelukkig zijn er genoeg smaakmakers bij rijst bedacht, die ervoor zorgen dat je iedere dag gevarieerd kunt eten. Nasi Goreng is de nationale schotel van Indonesië, een smakelijke gebakken rijst met vlees, groenten en vaak een gebakken ei bovenop. Ayam Goreng is knapperige gebakken kip dat ook geserveerd wordt met rijst en een pittige saus. Een ander gerecht dat je hier kan eten is Rendang. Dit is een pittige stoofpot van rundsvlees gekookt in kokosmelk en kruiden. Kokosmelk wordt bij veel gerechten toegevoegd voor de speciale zachte smaak. Ook kon je op de buffetten gegrilde vleesspiesjes vinden, meestal van kip of geit, gemarineerd in een zoete sojasaus en geserveerd met pindasaus. Varkensvlees vindt je hier weinig in Indonesië, aangezien het eten hiervan wordt verboden door de islam. Het gerecht Mie Goreng zijn gebakken noedels met groenten, vlees of zeevruchten, vaak geserveerd met een gebakken ei. Een ander gerecht dat op tafel kwam was Gado-Gado, dat een salade is van gekookte groenten, tofu, tempeh en eieren, overgoten met een rijke pindasaus. Indonesische maaltijden zijn vaak rijk aan kruiden en specerijen, wat zorgt voor een explosie van smaken. Als bijgerecht tijdens het eten is er vaak kroepoek te vinden. We krijgen tijdens de maaltijden ook soep geserveerd. Een van de meest populaire soepen is soto ayam. Dit is een pittige kippensoep. Elke soep heeft zijn eigen unieke smaak en ingrediënten, maar het is vooral kippensoep dat hier een favoriet blijft. Meestal worden de verschillende gerechten in het midden van de tafel geplaatst en iedereen kan ervan nemen. De keuken heeft onder invloed gestaan van Chinese, de Indiase, de Arabische en ook de Nederlandse keuken. Elk heeft zijn bijdrage geleverd aan de grote verscheidenheid aan gerechten in de Indonesische keuken. De gerechten van Oost-Java zijn doorgaans zoeter van smaak. Daar wordt onder andere ook meer gebruikgemaakt van Javaanse suiker.

De chauffeur van de bus droeg eigenlijk nooit een autogordel tijdens de rondreis. Plots doen ze in drukke straten tijdens het rijden hun gordel aan. Je merkt dat er verkeerscamera’s op een portiek staan. Dit elektronische systeem gebruikt de verkeerspolitie bij het identificeren van bestuurders die geen gordel dragen. Eigenlijk is het gebruik van de autogordel in het verkeer over het algemeen relatief laag, ondanks de wettelijke verplichting.

Op de wegen zag je in Oost Java veel vrachtwagen die suikerrietstengels vervoeren. Grappig was een bestuurder van een brommer die ook suikerrietstengels aan het vervoeren was. Je zag de bestuurder niet op de brommer zitten, want hij was volledig bedolven onder de suikerrietstengels. Hoe hij nog het andere verkeer kon zien en de brommer besturen onder een berg van suikerrietstengels was voor mij ook een raadsel. Er zijn hier in deze regio veel suikerfabrieken te vinden. De suikerrietplantages hebben een lange geschiedenis in Oost-Java met veel plantages en fabrieken die sinds de late 19^de eeuw actief zijn.

In het verkeer zag ik een vrachtwagen voorbijrijden met een opvallende bril kunstig geschilderd op de voorruit, alsof hij een eigen persoonlijkheid had gekregen. In Oost Java kwam ik ook veel vrachtwagens tegen die kippen vervoeren. Ook de pluimvee industrie is een belangrijke sector in Oost Java. De regio staat bekend om zijn aanzienlijke productie van eieren en vleeskuikens, mede dankzij de beschikbaarheid van lokaal geteelde maïs en de relatieve eenvoud van het transporteren van producten naar markten in West Java. Ook watermeloenen zijn een belangrijk landbouwproduct in Oost Java. De regio is hier één van de grootste producenten van watermeloenen in Indonesië.

Ik zag langs de berm van de autostrade in Oost Java verschillende aangestoken branden. Dit doen ze voor het beheer van de vegetatie. Door gecontroleerde branden te gebruiken, kunnen boeren en landbeheerders ongewenste planten en onkruid verwijderen, wat helpt om de groei van nieuwe, gezonde gewassen te bevorderen.

Langs de weg kon je zien dat er veel witte en rode vlaggen hangen of dat huizen versierd werden met witte en rode vlaggen. Ook tijdens het middageten in het restaurant kon je zien dat er veel versieringen werden geplaatst. Dit komt omdat het binnenkort op 17 augustus de nationale feestdag van Indonesië is. Indonesië werd onafhankelijk op 17 augustus 1945. Met de bus passeren we een school en zie ik dat de schoolkinderen hoofdzakelijk een rood en wit uniform dragen: een witte blouse of shirt met een rode rok of broek. Dit is een veelvoorkomend uniform voor zowel jongens als meisjes in de lagere school. De kleuren rood en wit in de vlag van Indonesië hebben een diepe symbolische betekenis. Rood staat voor moed, het menselijk lichaam en het fysieke leven, terwijl wit staat voor onschuld, de ziel en spiritualiteit. Samen vertegenwoordigen deze kleuren de complete mens.

Langzaam gaat de weg naar omhoog en rijden we richting Bromo. Ik merk nu veel begraafplaatsen op voor moslims in de regio rond de Bromo vulkaan. De meerderheid van de bevolking in deze regio is moslim en het is hier gebruikelijk om begraafplaatsen dicht bij de woongebieden te hebben. Deze begraafplaatsen zijn vaak eenvoudig en traditioneel, met graven die meestal in de richting van Mekka zijn georiënteerd.

De bus stopt op een zekere hoogte en vanaf hier rijden we verder met een kleinere bus. We naderen een plaats waar we een mooi uitzicht hebben op de Bromo vulkaan. De Bromo vulkaan is een 2300 meter hoge vulkaan. Op dit uitkijkpunt heb je een panoramisch uitzicht op de Bromo vulkaan en de omliggende bergen. De grote vulkaan is ook omgeven door een uitgestrekte zee van zand. We blijven hier en genieten op deze plaats van de zonsondergang. Daarna rijden we naar het hotel.

De volgende morgen is het vroeg opstaan. We zullen naar de krater van de Bromo vulkaan gaan. Eigenlijk hoor je al vanaf 2 uur ’s nachts dat er veel jeeps naar boven rijden. We vertrekken met de jeep rond 3 uur ’s nachts en rijden naar boven. Op een bepaalde plaats kom je in een file. Op deze plaats is er een checkpoint. Men noteert hier de gegevens van de jeep en kunnen dan verder rijden. De checkpoints zorgen ervoor dat alleen jeeps met de juiste vergunningen en tickets toegang krijgen tot het Bromo Tengger Semeru National Park. Door te registreren welke voertuigen het park binnenkomen, kan de parkbeheerder beter toezicht houden op de veiligheid van bezoekers. In geval van noodsituaties of natuurrampen, zoals vulkaanuitbarstingen kan men snel reageren en mensen evacueren. Het checkpoint dient ook om bij te houden welke jeeps het park binnenkomen en om na te gaan of de jeeps het park de vorige dag hebben verlaten. Zo komen ze te weten dat alle jeeps veilig zijn teruggekeerd de vorige dag. Als een jeep niet geregistreerd wordt dan kunnen ze snel actie ondernemen en eventueel een zoekactie organiseren om te zorgen dat niemand verdwaald of in gevaar is geraakt.

We bereiken een plaats waar we stoppen met de jeep. Daarna is het nog een wandeling van ongeveer 45 minuten om de rand van de krater te bereiken. Het is donker en je voelt de koude die door de kleding snijdt. We wandelen eerst door het zand licht omhoog. Je zag hier dat sommige mensen op de rug van een paard naar boven werden gebracht. Hoe hoger ik kwam hoe meer ik aan het hoesten was. Dit kwam door de geur van zwavel die om je heen hangt. Vervolgens gaan we met vele trappen naar omhoog en bereiken we rand van de krater.  Naarmate je dichter bij de krater komt wordt het ademen moeilijker door de vulkaandampen die hier hangen. Ik heb een mondmasker aangedaan en dit was wel nodig. Het is nog volledig donker als we op de rand van de krater staan. Langzaam begint de zonsopgang en kunnen we genieten van de krater en de indrukwekkende uitzichten op het unieke kraterlandschap. De lucht kleurt langzaam in rood, oranje en geel. Ondanks de uitdagingen is het uitzicht op de krater en de omgeving adembenemend en maakt het de inspanning meer dan waard. Het is waanzinnig mooi om te zien hoe het vulkaanlandschap steeds beter zichtbaar wordt. Je kan de vulkaandampen duidelijk waarnemen die uit de krater komen. Op de rand van de krater zag ik een kleine gebedstafel. Dit wordt gebruikt om offers te brengen aan de goden. De offers die op deze gebedstafel lagen waren vooral bloemen en voedsel. Op de gebedstafel zie je het beeld staan van de hindoeïstische god Ganesha met olifantenslurf. Ganesha is één van de meest vereerde goden in het hindoeïsme en staat bekend als de god van wijsheid, welvaart en het wegnemen van obstakels. Het meest merkwaardige dat ik tegenkwam was een zwarte kip op de rand van de krater. Kippen worden hier gebruikt in rituelen of ceremonies bij vulkanen.

Langzaam keren we terug naar de jeeps. Na het afdalen van de trappen kon ik een verkoop kraam zien waar bloemen worden verkocht. Deze bloemen worden gebruikt als offerandes. Tijdens een jaarlijks festival hier aan de Bromo vulkaan gooien mensen bloemen en andere offerandes in de krater als een teken van respect en devotie aan de goden.

We rijden met de jeeps door de zandvlakte en maken kort een stop en jawel het is weer tijd voor een groepsfoto. We mogen vervolgens op het dak van de jeep staan en leggen dit avontuurlijk moment ook vast op een foto. Daarna rijden we verder naar een ander uitzichtpunt. Het uitzichtpunt ligt in het dorpje Cemorolawang. Ook vanaf dit punt heb je een prachtig uitzicht op het vulkaanlandschap en de omliggende omgeving. Je kan vanaf hier de jeeps in de zandvlakte zien rijden en ook is de verzamelplaats van de jeeps te zien, vanwaar we vertrokken zijn. Ik kon hier ook een prachtig beeld zien van een ruiter op een paard. Dit ruiterstandbeeld symboliseert vooral moed, leiderschap en eer.

Vervolgens keren we met de jeeps terug naar het hotel. Nu eerst ontbijt, dan verfris en klaar. Met de kleine bussen vertrekken we vanuit het hotel en stappen dan over op de grote bus. Ziezo, we vertrekken naar Banyuwangi. Hier in Oost Java kunnen we nog steeds verschillende prachtige moskeeën zien langs de weg. Ook een beeld dat hier regelmatig terugkomt is de filevorming van de vele brommers aan een tankstation. Tijdens het rijden zag ik verschillende rieten schuren langs de weg. Deze schuren worden gebruikt voor de tabaksteelt. In de regio nabij Banyuwangi is tabak een belangrijk gewas en de schuren worden gebruikt om de tabaksbladeren te drogen. De productie van tabak is een belangrijke economische activiteit in deze regio van Oost Java. Naast de tabaksteelt is er hier ook rubberteelt te vinden. In deze regio kan je ook rubberbomen en rubberplantages tegenkomen. Het droge seizoen, dat loopt van mei tot september, biedt eigenlijk gunstige omstandigheden voor de teelt van gewassen zoals suikerriet, tabak en rubber. Tijdens deze periode is er minder regenval, wat essentieel is voor de groei en oogst van deze gewassen.

In het gehucht Krikilan, vlakbij het dorpje Kalibaru, ligt de plantage “de Grote tuin” (Kebun Besar). Deze plantage is gesticht door de Nederlander Meijer Wielandt en wordt momenteel beheerd door zijn kleindochter. Op de plantage worden rijst, koffie en palmbomen verbouwd. Er is hier ook een kruidentuin, waar onder meer vanille, gember, peper, kaneel, foelie, kruidnagel en nootmuskaat worden gekweekt. We gaan naar een tafel waar geteelde producten op liggen. Hier aan deze tafel krijgen we uitleg over de teelt van deze gewassen.

Eerst krijgen we een demonstratie van het proces van het maken van kokossuiker. Dit wordt gedaan door het sap van de kokosbloesem te verzamelen en vervolgens in te koken totdat het indikt en kristalliseert. Ook kunnen we een deel van het proces zien van de verwerking van koffiebonen. De bonen worden hier gesorteerd op grootte en kwaliteit. Je kan hier zien dat de bonen geroosterd worden om hun smaak te ontwikkelen.

Vervolgens gaan we naar de tuin en tijdens de rondleiding krijgen we uitleg over de koffiebonen. Koffieplanten bloeien meestal na het regenseizoen. De bloemen zijn wit en geuren heerlijk. Na de bloei ontwikkelen zich groene koffiebessen. Deze bessen bevatten de koffiebonen. Het duurt ongeveer 8 tot 9 maanden voordat de bessen rijp zijn. De bessen veranderen van groen naar geel en uiteindelijk naar rood wanneer ze rijp zijn. De oogstperiode heeft plaats tijdens het droge seizoen, wat zorgt voor optimale omstandigheden voor het plukken en drogen van de bonen. De rijpe bessen worden met de hand geplukt. Na het plukken van rijpe koffiebessen kan een koffieplant opnieuw bloeien en nieuwe bessen produceren.

We zien hier een noodmuskaatboom. Deze boom kan 5 tot 18 meter hoog worden. Van de vruchten van de boom worden de specerijen nootmuskaat en foelie gemaakt. Verder ontdekken en zien we hier andere bomen zoals de kaneelboom en de peperboom. Ook kardemom is hier te vinden en is een kruidachtige plant uit de gemberfamilie. Vanillestokjes komen ook van een plant. Deze plant groeit vaak langs bomen omhoog en kan wel tot 15 meter hoog klimmen. De vruchten van deze orchidee zijn vanillestokjes, die eruit zien als lange, groene peulen wanneer ze onrijp zijn.

Er zijn hier ook cacaobomen te zien. De cacaoboom kan tussen de 3 en 10 meter hoog worden, met uitschieters tot 15 meter. De boom bloeit het hele jaar door met kleine, geurloze witte en roze bloemen die direct op de stam en takken groeien. De cacaovruchten beginnen groen en veranderen naarmate ze rijpen in kleuren zoals rood, oranje, geel, blauw of paars. De vruchten zijn ovaalvormig en kunnen 15 tot 25 cm lang zijn. Elke vrucht bevat 20 tot 60 zaden, ook wel cacaobonen genoemd, die worden gebruikt om chocolade te maken.

Tijdens de rondleiding krijgen we een demonstratie te zien hoe ze in de palmbomen klimmen om sap uit de kokosnoten te halen. Je kan zien dat er inkepingen zijn gemaakt in de stam van de palmboom, waardoor men gemakkelijk naar boven kan klimmen. In een bus verzamelen ze het sap. Dit geelachtige sap wordt vaak kokoswater genoemd en is een verfrissende drank die direct uit de kokosnoot kan worden gedronken. Daarnaast kan het sap ook worden gebruikt om kokosmelk te maken, wat een belangrijk ingrediënt is in veel Indonesische gerechten. Kokoswater is rijk aan voedingsstoffen en wordt gewaardeerd om zijn hydraterende eigenschappen. We krijgen hier een kokosnoot en kunnen proeven van het kokoswater.

Daarna kunnen we wandelen in de rijstvelden. Je hebt hier eigenlijk een schilderachtig uitzicht op de rijstvelden die zorgvuldig worden onderhouden. Het begint langzaam donker te worden. Na de rondleiding kunnen we genieten van lokale lekkernijen zoals koffie en thee. Ik heb hier ook een gebakken banaan kunnen proeven. Deze hebben een heerlijke smaak. Ze zijn zacht en smeuïg van binnen, met een knapperige buitenkant. Door het bakken krijgen ze een zoete, karamelachtige smaak. Dit komt doordat de natuurlijke suikers in de banaan karamelliseren tijden het bakken.

Terwijl we genieten van onze gebakken banaan en koffie kunnen we naar een voorstelling van 2 kinderen in traditionele kledij kijken die beginnen te dansen op muziek. Deze voorstellingen zijn bedoeld om bezoekers een culturele ervaring te bieden en de lokale tradities en talenten van kinderen te laten zien. De aanwezige mannen krijgen een zelfgemaakte kroon en bij de vrouwen wordt een bloem in het haar verwerkt. De kroon en de bloem is gemaakt van natuurlijke materialen zoals bladeren. Dit is een onderdeel van een traditioneel ritueel. Dit ritueel symboliseert respect en waardering voor de gasten. De kroon en de bloem zijn vaak handgemaakt door de lokale gemeenschap en vertegenwoordigen de verbinding met de natuur en cultuur van de regio. Het dragen van deze symbolen is een manier om bezoekers te verwelkomen en hen deel te laten uitmaken van lokale tradities en gebruiken. Het is voor hen een mooie manier om de culturele ervaring bij bezoekers te verrijken en een gevoel van verbondenheid te creëren.

Na deze voorstelling vertrekken we met de bus naar het hotel in Banyuwangi. Ziezo, we zijn klaar met Java.