Midden Java

We bereiken het station van Yogyakarta en stappen hier van de trein. De trein zal nog verder rijden tot het station Solo Balapan. Vervolgens rijden we met de bus naar het hotel. Yogyakarta is een echte studentenstad. Dit komt doordat de grootste universiteit van Indonesië hier is gevestigd. Het barst hier van restaurantjes, leuke markten, sfeervolle straatjes en aardige mensen. Je hebt hier talloze mogelijkheden voor uitgaan, eten en drinken. De stad staat vooral bekend als één van de belangrijkste culturele centra van Indonesië. Het mooie van Yogyakarta is dat veel oude tradities en gewoonten zijn behouden. In Java zeggen ze ook wel eens “Jakarta is de motor van Java en Yogyakarta is de ziel”.

Met enkele mensen uit de groep maken we direct een wandeling door de stad. Ik merk direct op dat er op verschillende muren in de stad veel prachtige muurschilderingen of streetart te bewonderen is. Ook merk ik op dat er hier veel gemotoriseerde riksja’s zijn, ook wel bekend als becaks. Deze riksja’s zijn hier een populair vervoermiddel in de stad vanwege hun flexibiliteit en lage kosten. Tijdens het wandelen ben ik ook enkele drukkerijen tegengekomen. Ik zag ze in de ateliers bezig met het bedrukken en verpakken van pamfletten en andere materialen. De drukkerij is een belangrijke industrie in Yogyakarta. Dit komt mede door de aanwezigheid van veel onderwijsinstellingen en culturele activiteiten in de regio, wat de vraag naar drukwerk verhoogt. Verder merk ik op dat er langs huizen veel vogelkooien hangen met vogels erin. Het is hier een veelvoorkomend gezicht en dit heeft te maken met de lokale cultuur en tradities. Vogels worden vaak gehouden als huisdieren en zijn een belangrijk statussymbool voor veel mensen in de regio. Een goed zingende vogel wordt hier zeer gewaardeerd en kan zelfs aanzienlijke waarde hebben. Ik zie ook dat verschillende bomen langs de straat onderaan op de boomstam in het wit geschilderd zijn. De witte verf helpt om insecten zoals mieren en andere schadelijke beestjes weg te houden van de boom. Na de wandeling door de straten van Yogyakarta is het tijd om iets te drinken op een terras.

’s Avonds zullen we gaan eten in één van de vele restaurants hier in Yogyakarta. Als afsluiter van de avond begeven we ons naar het ijssalon “Tempo Gelato”, die een breed scala aan smaken aanbied. Echt lekker de verschillende bollen ijscrème hier. Een ijssalon is eigenlijk wel populair hier in Yogyakarta. De stad heeft een warm en vochtig klimaat, waardoor ijs een geliefde traktatie is voor zowel de lokale bevolking als toeristen.

De volgende dag zal ik met enkele mensen de lokale markt Pasar Prawirotaman bezoeken nabij het hotel. Het is één van de bekendste traditionele markten in Yogyakarta. Deze markt biedt een authentieke Indonesische ervaring met een breed scala aan producten en een levendige sfeer. De markt bestaat sinds 1943 en heeft zich ontwikkeld tot een belangrijke bestemming voor zowel lokale bewoners als toeristen. Deze markt opent altijd om 5 uur ’s morgens en sluit rond 12 uur. In de eerste hal kom ik in de hal waar je het vlees, kippen en vis kan vinden. Het vlees hangt aan haken en de dode gepluimde kippen met kop liggen verspreid op de snijtafels. Ik kan zien dat ze met een hakmes op een houten blok de kip verder bewerken en in kleine stukken snijden. Vervolgens worden de verschillende stukken op een weegschaal gewogen en in een plasticzak gebracht. Ook is men bezig de vis aan het schoonmaken. Verse vis bewaar je best op ijs bij 0 °C. Helaas kan ik dit ijs niet zien hier op de markt en ze bewaren de vis in kommen of ze liggen naast elkaar op de snijtafels. Toch nodigt deze markt mij niet uit om hier vis, vlees of kip te kopen. Ik twijfel of deze markt hier voldoet aan de strenge hygiënische normen.

In een andere hal kan ik veel kruiden en specerijen vinden. Het zijn vooral lokale kruiden en specerijen die veel gebruikt worden in de Indonesische keuken. Hier kan je ook lokale lekkernijen en snacks vinden. Ook de rijst en de noedels mogen niet ontbreken op deze markt. Ik kon ook zien dat men de kwarteleitjes aan het pellen was. Op deze markt zijn er ook veel groenten en fruit te vinden. Op de markt kan je ook zien dat ze typisch Indonesische gerechten maken, zoals Kue Lupis. Ik zag hier dat men kleefrijst in een driehoekige vorm met behulp van bananenbladeren aan het wikkelen was. De bovenkant van het bananenblad werd vastgezet met een tandenstoker om de vorm te behouden. Dit verkopen ze dan zo op de markt. Je kan dan deze pakketjes koken tot de rijst volledig gaar is. Na het koken worden de pakketjes geopend en de kleefrijst wordt geserveerd met geraspte kokos en een siroop van palmsuiker. Het resultaat is een heerlijke, zoete snack die populair is in Indonesië. Op deze markt kan je ook kleding en textiel vinden, zoals de traditionele batik en andere kledingstukken. Na dit bezoek keren we terug naar het hotel.

We vertrekken dan met de bus naar het Kraton, het fraaie ommuurde paleis van de sultan. Het oorspronkelijke paleis werd in 1755 gebouwd in opdracht van sultan Hamengkubuwono I, nadat hij het verdrag van Giyanti had getekend waarin de vrede tussen verschillende Javaanse vorsten en de Vereenigde Oostindische Compagnie werd geregeld. De bouw van het Kraton duurde ruim 34 jaar. Het Kraton is een indrukwekkend paleiscomplex in de stad Yogyakarta. Het complex bevat verschillende paviljoens en een museum met koninklijke artefacten. Het is ook de residentie van de regerende sultan van Yogyakarta en zijn familie. De sultan is eigenaar van het complex en van alles dat binnen het Kraton valt. In praktijk komt het er op neer dat niemand eigenaar van een huis is binnen het Kraton. De macht van de sultan is nu puur symbolisch en beperkt zich dan ook tot zijn eigen paleis met zijn dienaren. Daarmee is het Kraton niet langer meer de zetel van de macht, maar herbergt het de vorstelijke erfstukken en geschenken van koninklijke gasten. Het Kraton is een belangrijk centrum van de Javaanse cultuur. Het Javaanse woord Kraton is te herleiden naar het woord ke-ratu-an, dat wil zeggen de plaats waar de vorst resideert.

Het paleis is ontworpen om de Javaanse kosmos te weerspiegelen, met een zorgvuldige planning die de verbinding tussen goden, mensen en de natuurlijke wereld benadrukt. Elke toegang, gebouw, binnenplaats, boom en veld heeft een specifieke symbolische betekenis.

Het Kraton heeft een rijke geschiedenis, waaronder een aanval door Britse troepen in 1812, waarbij het paleis werd geplunderd en gedeeltelijk verwoest. Er zijn ook een paar aardbevingen geweest in 1876 en 2006 die het paleis geen goed hebben gedaan. De meeste gebouwen van het huidige paleis zijn tussen 1921 en 1939 gebouwd.

We bereiken met een klein busje het voorplein van het Kraton. Aan de ingang kan ik op een muur een “singha” of een soort leeuwenkop zien hangen. Dit is het dreigende masker, half dier en half mens met een hangende tong. Deze muur met het dreigende masker diende als een soort scherm om te vermijden dat nieuwsgierige voorbijgangers een blik naar binnen kunnen werpen.

We gaan naar het paviljoen Bangsal Srimanganti. Het paviljoen heeft een traditionele Javaanse architectuur met een joglo dak. Een joglo dak is een traditioneel dak ontwerp dat vaak wordt geassocieerd met de huizen van edellieden of welgestelde personen in Java. Het dak heeft een unieke piramidevormige structuur die bestaat uit meerdere niveaus, wat het een majestueuze uitstraling geeft. Het dak wordt ondersteund door vier centrale pilaren, die symbool staan voor kracht en stabiliteit. De nok van het dak is vrij hoog, wat zorgt voor een goede ventilatie en een koeler interieur. De dakranden hangen ver over, wat bescherming biedt tegen de regen en de zon. Dit paviljoen wordt vaak gebruikt voor culturele voorstellingen, zoals traditionele Javaanse dansen en gamelanoptredens.

Ik kon hier een Wayang voorstelling zien, een traditioneel Javaans schimmenspel begeleid door een koor die gamelan muziek speelt. Bij deze voorstelling worden platte, met de hand gesneden poppen gebruikt die tegen een verlichte achtergrond worden bewogen om schaduwen te creëren op een scherm. De verhalen die worden verteld tijdens een Wayang voorstelling zijn vaak gebaseerd op oude Javaanse legendes, mythologieën en epische verhalen. Achter het scherm zag ik een poppenspeler, ook wel dalang genoemd. Hij speelt een cruciale rol door poppen te bewegen en de stemmen van de personages te vertolken. De volledige ruimte achter de poppenspeler kon je het gamelan orkest zien. De muzikale begeleiding tijdens de voorstelling wordt verzorgd door dit gamelan orkest, een traditioneel Javaans ensemble van voornamelijk percussie-instrumenten zoals gongs, xylofoons en trommels. De muziek speelt een belangrijke rol in het versterken van de emotie en sfeer van het verhaal.

Het spirituele centrum van het Kraton is de Pelataran Kedaton of de “koninklijke binnenplaats”. Je kan zien dat de ingang tot de Pelataran Kedaton wordt bewaakt door “grijnzende” zilveren reuzen. De beelden zijn hemelse bewakers. Voorbij de ingang op de koninklijke binnenplaats valt mijn oog direct op de prachtige Bangsal Mandolosono muziektent. Deze muziektent is een belangrijk onderdeel van het paleiscomplex en wordt vaak gebruikt voor traditionele muziekuitvoeringen en ceremonies. De muziektent is gebouwd in de traditionele Javaanse stijl, met veel aandacht voor detail en symboliek.

Aan de rechterkant voorbij de ingang kan ik het belangrijke gebouw Gedong Koening zien. Het staat ook wel bekend als het Gele Huis. Dit gebouw heeft historische en culturele betekenis en is een van de vele structuren binnen het paleiscomplex. Het gebouw Gedong Koening dient als residentie van de sultan van Yogyakarta. Ook dit gebouw is ontworpen in traditionele Javaanse stijl, met ook veel aandacht voor detail en symboliek.

Naast het gebouw Gedong Koening op de grote koninklijke binnenplaats staat de Bangsal Kencono of de “Gouden Troonzaal”. Achter de Bangsai Kencono ligt de Bangsal Proboyekso, waar de heilige pusaka oftewel de kroonjuwelen worden bewaard. De Bangsal Kencono wordt gebruikt voor belangrijke ceremonies zoals kroningen, adellijke benoemingen en koninklijke bruiloften. Het is een plek waar religieuze en culturele rituelen worden uitgevoerd. Het werd voor het eerst gebouwd in 1756 door sultan Hamengkubuwono I. Het diende toen als residentie van de koninklijke familie. De Bangsal Kencono of de Gouden Troonzaal heeft in totaal 64 pilaren. Ze zijn rijkelijk en prachtig versierd met goud en houtsnijwerk, wat bijdraagt aan de majestueuze uitstraling van de troonzaal. Het fijne houtsnijwerk bevat vaak traditionele Javaanse motieven en symbolen die culturele en spirituele waarden van het koninkrijk weerspiegelen. De decoraties op de pilaren hebben vaak een diepere betekenis. Ze kunnen bijvoorbeeld de verbinding tussen de aarde en de hemel symboliseren, wat een belangrijk concept is in de Javaanse kosmologie. Naast goud worden er ook andere kleuren gebruikt om de pilaren te versieren. Deze kleuren en patronen zijn zorgvuldig gekozen om harmonie en balans uit te stralen, wat essentieel is in de Javaanse esthetiek. De aandacht voor detail en de symbolische betekenis van de versieringen maken de Bangsal Kencono niet alleen een visueel indrukwekkende ruimte, maar ook een plek van diepe culturele en spirituele betekenis. De Bangsal Kencono en de Bangsal Proboyekso vormen samen het hart van het paleis en zijn de enige gebouwen die gericht zijn naar het oosten, de richting van de macht en de opkomende zon.

Aan de overkant zitten op een rij in kleermakerszit verschillende koninklijke bedienden van het Kraton. Men noemt ze hier de abdi dalem. Deze bedienden spelen een belangrijke rol in het dagelijks functioneren van het paleis. De abdi dalem hebben verschillende taken, variërend van het verzorgen van de koninklijke families tot het uitvoeren van rituelen en traditionele ceremonies. Ze zijn ook verantwoordelijk voor het onderhoud van het paleis en de omliggende tuinen. Het blauwe hemd dat ze dragen is een onderdeel van hun traditionele uniform. Dit uniform symboliseert hun toewijding en loyaliteit aan de sultan en het koninkrijk. Het zitten in kleermakerszit is een traditionele houding die respect en nederigheid uitdrukt. Tijdens belangrijke ceremonies zitten de abdi dalem vaak in deze houding om hun eerbied te tonen.

Daarna gaan we naar het Batik museum. Batik is een textiel waar was en kleurstoffen worden gebruikt om met stippen prachtige patronen en motieven te creëren. In dit museum kan je de rijke geschiedenis en kunst van batik ontdekken. Het museum herbergt een uitgebreide collectie batikstoffen, variërend van traditionele ontwerpen tot moderne interpretaties. Deze stoffen tonen de diversiteit en complexiteit van batikpatronen die door de eeuwen heen zijn ontwikkeld. Het museum benadrukt de rol van batik in de Javaanse cultuur en hoe het wordt gebruikt in verschillende ceremoniële en dagelijkse contexten. Aan de ingang van het museum kon ik een draagstoel zien. Deze draagstoelen werden gebruikt om de koninklijke familie en andere belangrijke personen comfortabel en waardig te vervoeren, vooral tijdens ceremoniële gelegenheden. Je kan zien dat de draagstoel rijkelijk is versierd met houtsnijwerk. Ze zijn ontworpen om zowel functioneel als esthetisch aantrekkelijk te zijn. Het gebruik van een draagstoel was een teken van status en prestige. Het gaf aan dat de persoon die erin werd vervoerd een belangrijke positie bekleedde binnen de koninklijke hiërarchie.

Daarna gaan we kijken naar een grote trom (Bedug) en een groot houten slaginstrument (Kenthongan). De grote trom wordt gebruikt in moskeeën om de oproep tot gebed aan te kondigen. In het Kraton wordt de grote trom vaak gebruikt tijdens ceremoniële gelegenheden om belangrijke gebeurtenissen aan te kondigen. Het houten slaginstrument wordt gebruikt om signalen te geven. Het wordt vaak gebruikt in combinatie met de grote trom om een ritmisch patroon te creëren dat door de hele gemeenschap wordt gehoord. Deze instrumenten hebben een belangrijke rol in de Javaanse cultuur en worden vaak gebruikt tijdens religieuze en culturele ceremonies.

Daarna zijn we naar een gebouw gegaan waar er een museum is waar je meer kan ontdekken over de culinaire tradities en het dagelijkse leven van de koninklijke familie. Het museum herbergt een uitgebreide verzameling van traditioneel keukengerei, servies en kookgerei die door de koninklijk familie werden gebruikt. Dit omvat alles van eenvoudige kookpotten tot prachtig versierde eetserviezen. Je kan hier een volledig gedekte tafel zien met eetgerei. De tentoongestelde voorwerpen geven een beeld van de eetgewoonten en culinaire cultuur van het Javaanse hof.

Alvorens te vertrekken nemen we hier nog een groepsfoto. Aan de uitgang van dit complex kan ik op de muur verschillende drakenslangen zien. Deze drakenslangen hebben een diepe symbolische betekenis in de Javaanse cultuur. Draken worden vaak gezien als beschermer van heilige plaatsen en belangrijke gebouwen. Ze symboliseren kracht en bescherming tegen kwade geesten. In de Javaanse kosmologie vertegenwoordigen draken de verbinding tussen de aarde en de hemel. Ze zijn een symbool van harmonie en balans in het universum. Draken worden ook geassocieerd met koninklijke macht en autoriteit. Ze benadrukken de heilige en verheven status van het Kraton en zijn bewoners.

Het Kraton van Yogyakarta is eigenlijk een levend museum dat nog steeds wordt gebruikt voor koninklijke en culturele functies. Het is zeker een fascinerende plek om te bezoeken als je geïnteresseerd bent in de rijke geschiedenis en cultuur van Java.

Daarna wandelen we naar een atelier waar ze de platte varianten van de wayangpoppen maken. Dit wordt op traditionele wijze vervaardigd met specifieke materialen en technieken. Zo gebruiken ze hier gedroogde huiden van de waterbuffel. De huid wordt eerst gedroogd en daarna uitgerekt. Vervolgens wordt het oppervlak gladgemaakt en voorbereid voor het snijden en schilderen. De contouren van de poppen worden met de hand uitgesneden. Je kan zien dat het fijn werk is om de karakteristieke patronen te creëren en dat er veel geduld nodig is om al deze details te graveren op de huiden. Ik kon zien dat ze met een hamer op een pin kloppen om zo de patronen in de huid te maken. De poppen worden met de hand beschilderd met natuurlijke of synthetische verf. Dit geeft de poppen hun levendige kleuren en details. De armen van de poppen en ook het hoofd worden verbonden met hoornstokken. Dit maakt het mogelijk om de poppen te bewegen tijdens een voorstelling. Nadien begeven we ons naar en ruimte waar we de verschillende platte wayangpoppen kunnen bewonderen.

Naast de wayangpoppen kon ik op een muur verschillende kleurrijke maskers zien hangen. Maskers spelen een belangrijke rol in de Indonesische cultuur en hebben verschillende betekenissen. De maskers worden hier soms gebruikt in rituelen om boze geesten af te weren. De maskers worden ook gebruikt bij culturele dansen. Zo kan er bij een voorstelling een mythisch wezen worden uitgebeeld met een groot en kleurrijk masker. Bij een dans met gedragen maskers symboliseert men meestal de strijd tussen het goede en het kwade. Ook worden er hier soms maskers gedragen om de ziel van de overledene te beschermen en te begeleiden naar het hiernamaals. Zo kunnen de kleuren en ontwerpen van de maskers verschillende betekenissen hebben, zoals bescherming, kracht of spirituele zuiverheid.

De wayangpoppen bevatten ook veel symbolische betekenissen die vaak verband houden met de eigenschappen en het gedrag van de personages die ze vertegenwoordigen. Ik zag een pop waarvan de neus lang is en vooruitstekend. Dit staat voor nieuwsgierigheid en intelligentie. Hebben ze een korte neus dat staat dit voor eenvoud en eerlijkheid. Hebben de poppen grote oren dan symboliseert dit vaak een personage dat wijs en oplettend is en goed kan luisteren naar anderen. Dit kan duiden op een personage dat veel kennis heeft verzameld door goed te luisteren. Een pop met kleine oren kan wijzen op een personage dat niet goed luistert naar advies of dat koppig is. Zie je oren met sieraden, dan kan dit duiden op een personage van hoge status en rijkdom. Grote wijde ogen staat voor waakzaamheid en alertheid. Een pop met een grote mond spreekt veel en is vaak een teken van arrogantie en opschepperij. Een klein mond daarentegen staat voor bescheidenheid en terughoudendheid. Hebben ze grote en wijde ogen dan staat dit voor waakzaamheid en alertheid. Bij kleine smalle ogen is het sluwheid en geheimzinnigheid. Zo hebben de kleuren van de beschilderde poppen ook een betekenis. Rood staat voor woede, passie en strijdlust. Het zwart staat voor kracht, mysterie en zelfs kwaadheid. Het wit of licht geel staat voor zuiverheid en goddelijkheid. Men verdeelde de pop ook in drie delen. Het bovenste gedeelte van de pop stond in verbinding met het hoofd, het middenstuk stond in verbinding met het hart en het onderste gedeelte stond in verbinding met de aarde. De symbolen helpen het publiek om de personages en hun rollen in de verhalen snel te herkennen.

Na dit bezoek worden we vervoerd met een gemotoriseerde riksja en rijden dan naar het waterpaleis Taman Sari. De naam Taman Sari betekent “geurige tuinen” en verwijst naar de fruitbomen en bomen die een heerlijke geur verspreiden welke het gehele complex doordrong. Ten westen van het Kraton liggen de ruïnes, gewelven en ondergrondse gangen van het waterpaleis Taman Sari. Het waterpaleis ligt in het oude deel van de stad Yogyakarta. Dit voormalig koninklijk zwembad en tuincomplex is in 1758 door sultan Hamengkubwono I gebouwd. Hij regeerde van 1755 tot 1792. Zowel het waterpaleis als de centrale binnenplaats zijn nu gerestaureerd. Oorspronkelijk lagen de mannen- en vrouwenbaden van elkaar gescheiden door een toren. Vanuit deze toren kon de sultan toezicht houden op het geheel, en vooral op zijn harem. De sultan en zijn harem gebruikten de baden voor ontspanning en recreatie. De sultan keek toe vanuit zijn toren en hij koos drie vrouwen uit de groep die hem het meest bevielen. De gekozen vrouwen mochten vervolgens naar een privézwembad komen, waar ze dichter bij de sultan konden zijn. Nadat hij zijn keuze uit de “badgasten” had gemaakt trok de sultan zich vervolgens met haar terug in de slaapkamer van de toren. Ik ben ook tot boven in de toren geweest en had van hieruit een overzicht over de verschillende zwembaden voor en achter de toren. De harem was niet alleen een plek voor ontspanning, maar ook een centrum van sociale en politieke invloed. De vrouwen in de harem konden aanzienlijk invloed uitoefenen op de beslissingen van de sultan. Het complex diende ook als een plek voor de sultan om te mediteren en te ontsnappen aan de drukte van het paleisleven. De ondergrondse gangen en tunnels werden gebruikt in tijden van oorlog. De eerste tot en met de zesde sultan hebben hier met hun harem geleefd. Nadien geraakte het waterpaleis in verval.

Na het middageten vertrekken we naar Prambanan. Onderweg kon ik een Chinese begraafplaats zien. Deze zijn speciaal aangelegd voor de Chinese gemeenschap. Deze begraafplaatsen zijn vaak opgericht door Chinese organisaties of families die grond kopen om hun overleden familieleden een rustplaats te bieden. Dit is een gebruik dat al lange tijd bestaat en een belangrijk onderdeel is van de Chinese cultuur en tradities, waarbij respect voor voorouders centraal staan.

Prambanan is het grootste hindoe-Javaanse tempelcomplex in Indonesië. Prambanan staat sinds 1991 op de UNESCO werelderfgoedlijst vanwege zijn culturele en historische waarde. Prambanan betekent “veel priesters”. In de reliëfs worden ze afgebeeld met een lange baard. De bouw van het tempelcomplex is rond 850 na Chr. begonnen door koning Rakai Pikatan, een shivaïtische koning uit de Sanjaya dynastie. Rakai Pikatan jongste zoon wijdde de grote Shiva tempel in en breidde het complex verder uit. Het tempelcomplex is gewijd aan de Trimurti, de drie belangrijkste goden in het hindoeïsme: Brahma (de schepper), Vishnu (de beschermer) en Shiva (de vernietiger). De bouw van Prambanan was het hindoeïstische antwoord op het complex Borobudur. Het complex raakte in verval na de 10^de eeuw. Toen de Islam zich echter vanuit het westen van het land over Indonesië verspreidde, verhuisden de Hindoe-koningen naar het oosten en zo raakte het complex in verval. Het viel ook ten prooi aan allerlei natuurgeweld zoals blikseminslagen en aardbevingen. Ook werden de tempels geplunderd door schatzoekers. Het complex werd pas in de 20^ste eeuw herontdekt en gerestaureerd. Pas vanaf 1893 werd het plateau van het midden complex weer uitgegraven. De reconstructie van het complex begon in 1918 en is nog steeds bezig. De renovatie van het hoofdgebouw werd pas in 1953 voltooid, omdat het bijna onmogelijk is de originele stenen terug te vinden: vaak zijn ze ontvreemd en hergebruikt op verafgelegen plaatsen. Een tempel zal slechts worden herbouwd als 75% van het originele steenwerk beschikbaar is. Mede daardoor kon je hier zien dat van de meeste kleinere tempeltjes nog steeds niet meer te zien is dan de muurtjes van de fundering.

Bij onze aankomst maken we eerst een groepsfoto met de Prambanan tempels op de achtergrond. Je kan zien dat het tempelcomplex bestaat uit vele tempels in verschillende vormen en maten. Er zijn hier drie hoofdtempels en worden hier ook wel de drie heilige plaatsen genoemd. De grootste en meest indrukwekkende tempel is gewijd aan de hindoegod Shiva en is 47 meter hoog. Je kan hier ook de tempels vinden die gewijd zijn aan Brahma en aan Vishnu. De tempels zijn rijkelijk versierd met reliëfs. De prachtige reliëfs in de Shiva tempel zullen de verhalen uit de Ramayanan uitbeelden. In de Brahma tempel zie je reliëfs die het verhaal van de schepping uitbeelden. De Vishnu tempel bevat reliëfs die het verhaal van Lord Krishna vertellen. De gedetailleerde steenbewerking en de symmetrische ontwerpen van de tempels zijn van dichtbij nog indrukwekkender. Het is mogelijk om naar boven te gaan. In elke kamer boven kan je een groot beeld zien van een Hindoe god. Je kan prachtige sculpturen vinden in de kamer boven in de tempel. Ik heb hier ook een beeld kunnen zien van een heilige koe in een kleinere tempel die gewijd is aan Nandi. In de hindoeïstische traditie is de koe een heilig dier en is het een belangrijk symbool van kracht en toewijding. Je kan ook op een hoger niveau rond de tempel wandelen. Vanaf de hogere niveaus van de tempels heb je een prachtig uitzicht over het complex en de omliggende gebieden.

Ik kan hier op het tempelcomplex ook nog een gebedsritueel zien van hindoes. Hindoeïstische gelovigen komen regelmatig naar Prambanan om te bidden en deel te nemen aan gebedsrituelen. Ook komen ze naar Prambanan om offers te brengen aan de goden. Gelovigen brengen vaak bloemen, fruit en andere offerandes naar de tempels als een teken van respect en toewijding aan de goden. Ze zaten met vier op een matje in kleermakerszit. Drie mannen en één vrouw. De drie mannen hadden allen een witte tenue aan. Ik zag ze in lotushouding zitten en vervolgens in gebedshouding waarbij ze hun handen tegen elkaar brengen voor hun borst en ze vervolgens boven hun hoofd brengen. Ik zie tijdens het ritueel dat ze een kleine bel luiden. Het wordt gebruikt om de aandacht van de goden te trekken en de omgeving te zuiveren van negatieve energieën. Ik zie dat ze zich ook besprenkelen met water. Gelovigen besprenkelen zichzelf en de offergaven met heilig water om reinheid en zuiverheid te symboliseren. Ik hoor ook het opzeggen van heilige teksten of mantra’s om de goden te eren en hun zegeningen te vragen. De offers zag ik liggen in een kleine nis van de tempel. Deze worden aangeboden aan de goden als teken van dankbaarheid en toewijding. Ik merk ook op dat ze bij zichzelf een stip van heilige as op het voorhoofd aanbrengen als een teken van bescherming en zegen. Deze rituelen zijn bedoeld om een diepe spirituele verbinding te creëren tussen de gelovige en de goden. Op het einde van het ritueel zag ik ze elkaar de hand schudden als bedanking voor hun deelname. Tijdens het ritueel zag ik wel een smartphone liggen naast iemand. De smartphone was duidelijk niet bedoeld als offer aan de goden.

Het is valavond als we het tempelcomplex verlaten. Vanuit de verte heb je een prachtig beeld van het tempelcomplex Prambanan met de neergaande zon. Het is als het ware een betoverend schouwspel dat zich afspeelt. Terwijl de zon langzaam ondergaat worden de tempels als het ware gehuld in een warme gouden gloed en er wordt een magische sfeer gecreëerd.

Aan de uitgang van het tempelcomplex komen er weer verschillende verkopers op U af om hun producten aan U te verkopen. Ik zag ook een verkoopster zitten bij enkele manden die gevuld waren met slangenfruit. De benaming slangenfruit of salak komt van de schil van de vrucht. De schil van het slangenfruit heeft een leerachtige geschubde textuur die doet denken aan de huid van een slang. Dit uiterlijk is de reden waarom deze vrucht deze naam heeft gekregen. Ik heb dit later op de reis geproefd. Het heeft een beetje een zoete en een beetje een zure smaak.

De volgende dag rijden we met de bus naar het dorp Borobudur. Het is een landelijk dorp waar je een paardenkar langs de weg ziet, paarden die in een stal staan, kippen die op het landgoed vrij rondlopen of de was die staat te drogen langs de rijweg. Veel huizen hebben ook functionele ruimtes zoals opslagplaatsen voor landbouwproducten, kleine werkplaatsen en zelfs ruimtes voor het houden van vee. Je merkt dat de bewoners vriendelijk naar ons lachen en er zijn kinderen die naar ons zwaaien. De lokale bevolking staat hier ook bekend om hun gastvrijheid. Ook zag ik aan een deur een versierd rood masker hangen om het kwade en negatieve energieën buiten te houden. Traditioneel staat de kleur rood van het masker voor moed, kracht en bescherming.

We komen aan bij het bedrijf waar ze Luwak koffie maken. Kopi Luwak, ook wel civetkoffie genoemd, is één van de meest exclusieve koffiesoorten ter wereld vanwege het unieke productieproces waarbij de civetkat een cruciale rol speelt. Dit speciale productieproces zorgt er voor dat Kopi Luwak één van de duurste koffiesoort ter wereld is. De civetkat eet rijpe koffiebessen die op plantages worden verbouwd. De kat selecteert de beste en rijpste bessen. Terwijl de bessen door het spijsverteringskanaal van de civetkat gaan, wordt het vruchtvlees verteerd, maar de pitten blijven intact. Tijdens dit proces ondergaan de bonen een unieke fermentatie die bijdraagt aan de kenmerkende smaak van Kopi Luwak. De onverteerde koffiebonen worden vervolgens uitgescheiden door de civetkat. Deze bonen worden verzameld uit de uitwerpselen van de kat. De verzamelde bonen worden grondig gewassen, gedroogd en van hun schil ontdaan. Daarna worden ze licht geroosterd om de unieke smaken en aroma’s te ontwikkelen. De civetkat speelt dus een essentiële rol in het productieproces van Kopi Luwak. Door het eten en verteren van de koffiebessen zorgt de kat voor een natuurlijke fermentatie die de smaak van de koffiebonen verandert. Dit proces vermindert de bitterheid en geeft de koffie een zachtere, rijkere smaak met unieke aroma’s. Aan de ingang zag je manden waarin verschillende bewerkte koffiebonen lagen. Zo waren er enkele manden met koffiebonen die nog in de uitwerpselen van de civetkat zaten. In andere manden lagen er bonen die gewassen, gedroogd en van hun schil ontdaan waren. Er waren ook enkele manden waarbij de bonen al geroosterd werden.

Daarna konden we een nog een kopje Luwak koffie proeven. Het kleine kopje koffie heeft een zoete frisse smaak. In de binnentuin kon je de civetkat in een kooi zien liggen. Echt beweeglijk was hij niet in zijn kooi. Er is hier wel kritiek op de manier waarop sommige civetkatten worden behandeld in gevangenschap. Ik kon hier nog een machine zien voor het roosteren van de koffiebonen.

Na dit bezoek krijgen we een fiets toegewezen en zullen we vervolgens fietsen in het Javaanse landschap en in contact komen met de lokale bevolking. Je kon hier in de straten van het landelijke dorp een paard met kar zien of een boer die met zijn tractor rustig door de straten rijdt.

We komen tijdens de fietsrit meer te weten over de fauna en flora. We stoppen even en kunnen een groot helder groen blad zien dat afkomstig is van de betelpeper plant. Dit blad wordt vooral gebruikt voor het betelkauwen. Het is een traditionele praktijk waarbij de bladeren van de betelpeper worden gekauwd samen met de arecanoot en soms kalk of kruidnagel. Dit mengsel heeft een stimulerend effect en wordt vaak gebruikt in sociale en ceremoniële contexten. De bladeren van de betelpeper hebben ook verschillende medische toepassingen. Ze worden gebruikt om de adem te verfrissen en in de traditionele geneeskunde voor de behandeling van diverse aandoeningen zoals hoofdpijn, kiespijn en spijsverteringsproblemen. Het betelkauwen is in Indonesië diep verankerd in de cultuur en tradities. Het wordt vaak gezien als een symbool van gastvrijheid en respect.

Verder kwamen we twee vrouwen langs de weg tegen die op de grond zaten en die manueel bezig waren met hooi of andere plantaardig materiaal aan het schoonmaken. In hun mandje lag er dit hooi of ander plantaardig materiaal en men was bezig dit te sorteren en aan het schoonmaken om het geschikt te maken als voer voor vee zoals koeien, geiten of schapen. Dit zorgt ervoor dat de dieren gezond blijven, wat essentieel is voor de landbouwproductie. In veel landelijke gebieden is het gebruikelijk dat vrouwen betrokken zijn bij de landbouwactiviteiten, waaronder het verwerken van voer voor vee.

Onderweg kwam je Volkswagen safari wagens tegen met toeristen. Het zijn vaak kleurrijk en opvallende auto’s en worden gebruikt voor toeristische rondritten in de omgeving van Borobudur. Ze bieden ook zo een unieke manier om de prachtige landschappen en de schilderachtige dorpen te verkennen. Alsook is het een leuke manier om de lokale cultuur en bezienswaardigheden te ontdekken. De auto’s zijn vaak in felle kleuren geschilderd, wat een vrolijke en retro uitstraling geeft. Veel van deze voertuigen hebben een open dak, waardoor je optimaal kunt genieten van het uitzicht en de frisse lucht.

Het is heel gebruikelijk om gras, rijstplanten en andere landbouwproducten met de brommer te vervoeren. Dit komt omdat brommers een efficiënte en betaalbare manier zijn om over de vaak smalle en onverharde wegen te navigeren. Je ziet dus hier veel brommers die landbouwproducten vervoeren. Het is voor de boeren een essentieel transportmiddel om hun producten naar markten of opslagplaatsen te brengen.

Onder een afdak op een zekere afstand kon je zien dat er illegale activiteiten bezig waren. Verschillende mannen stonden bij elkaar en ik zag dat men bezig was met gevogelte aan het bekijken. Er is hier in Indonesië illegale fokkerij. Boeren fokken vogels zonder de juiste vergunningen of in omstandigheden die niet voldoen aan de welzijnsnormen. Ook illegaal zijn de hanengevechten en het is een populaire activiteit op het platteland. Er is hier ook een aanzienlijke informele en illegale handel in kippen en andere vogels tussen de eilanden van Indonesië. De vogels worden vaak zonder de juiste gezondheidscontroles vervoerd, wat kan leiden tot de verspreiding van ziekten zoals de vogelgriep.

We passeren een veld waar ze planten voor sojabonen in de grond steken. Je kan zien dat ze de grond bedekken met plastiek rond de sojabonenplanten. Dit helpt om onkruidgroei te verminderen, vocht vast te houden en de bodemtemperatuur te reguleren. Daarnaast kan je ook bamboestokken zien die gebruikt worden als steun voor de planten om tegen te groeien. De sojabonen worden geteeld voor de productie van tofu en tempeh, die beide populaire voedingsmiddelen zijn in Indonesië. De vogelverschrikker is ook in het veld te zien met een strohoedje aan en veel plastiek onder het strohoedje. Vogelverschrikkers worden gebruikt om vogels af te schrikken die de gewassen zouden beschadigen of de zaden zouden opeten. We maken een stop op een rijstveld en komen in contact met de vrouwen die werken op de rijstvelden. Je zag ze de rijstplanten handmatig te oogsten met scherpe messen. De afgesneden rijstplanten werden dan in grote witte zakken gestoken om te transporteren. Ze zijn meestal gekleed in traditionele kleding en werken hard onder de zon. De meesten dragen daarom een strohoedje. Hun werk is fysiek zwaar en vereist veel geduld en vaardigheid. Sommigen staan met hun voeten in het water op het veld met gewassen.

We zetten de fietsrit verder en passeren de masjid al mubarok moskee. Nadien maken we een stop en kunnen we genieten van een kokosnoot en dit is nu zeker welkom als verfrissing. De kop van de kokosnoot werd eraf gehakt en met een rietje drink ik het sap van de kokosnoot. Na deze pauze keren we terug naar de vertrekplaats. Op het einde van de rit kunnen we nog een kleine tempel zien. Dit is de Pawon tempel en werd gebouwd tijdens de 8^ste en 9^de eeuw. De tempel werd gebouwd als een graf- of mortuariumtempel voor een koning. Het is een prachtig voorbeeld van de klassieke Javaanse tempelarchitectuur. Je merkt dat de buitenmuren prachtig versierd zijn met reliëfs. De tempel staat op een vierkante basis en heeft een vierkante kamer die binnenin leeg is. Ik kan ook zien dat de binnenmuren versierd zijn met reliëfs en er is langs één zijde een nis ingebouwd in de muur. Nabij deze tempel kan je ook nog de Al Mujahidin moskee zien. Daarna keren we met de groep te voet terug naar de bus.

Vervolgens rijden we met de bus naar het restaurant. Na het middageten kunnen we nog gaan kijken in een juwelenwinkel. Er is hier ook een ruimte waar je het productieproces van juwelen kan bekijken. De stad waar we nu zijn wordt ook wel de zilverstad genoemd. Je kan hier talloze zilverwerkplaatsen vinden waar ambachtslieden prachtige sieraden en kunstwerken maken. In het productieproces kan je onder andere zien dan men het zilverwerk verhit met een brander om ze vervolgens te vervormen. Je kan het slijpen en polijsten zien opdat de sieraden een gladde en glanzende afwerking krijgen. Het is vooral een werk dat veel precisie vergt en je veel geduld moet hebben om de sieraden te bewerken.

Na het middageten en het bezoek aan de zilverwerkplaats vertrekken we naar het tempelcomplex Borobudur dat een boeddhistisch heiligdom is. Het is gebouwd in de periode 750 - 850. De Borobudur is opgebouwd als een grote stoepa. De basis van deze stoepa is 123 bij 123 meter. De stoepa heeft negen gestapelde platforms of negen etages. De onderste zes zijn vierkant en de bovenste drie rond. Het wordt bekroond door een centrale koepel. De tempel is versierd met 2672 reliëfpanelen en oorspronkelijk 504 Boeddhabeelden. De centrale koepel boven wordt omringd door 72 Boeddhabeelden, elk zittend in een geperforeerde stoepa. De kleine stoepa’s vertegenwoordigen van onder naar boven de weg die een boeddhist moet afleggen om uiteindelijk in het Nirvana opgenomen te worden.

De Borobudur is ontworpen als een grote stoepa en de etages vertegenwoordigen de boeddhistische kosmos. De onderste zes symboliseren de wereld van verlangen en illusie, waar mensen nog vastzitten aan aardse verlangens. De reliëfs op deze niveaus tonen scènes uit het dagelijkse leven en de gevolgen van menselijke daden. De bovenste drie cirkelvormige etages vertegenwoordigen de overgang naar verlichting en Nirvana. Ze staan voor de hogere niveaus van spirituele ontwikkeling. De openingen in de stoepa’s veranderen van vorm naarmate je hoger komt. De onderste stoepa’s hebben driehoekige openingen, terwijl de bovenste stoepa’s vierkante openingen hebben, wat de overgang naar een hogere staat van bewustzijn symboliseert. De centrale koepel bovenop de Borubudur vertegenwoordigt het hoogste niveau van verlichting, het Nirvana, waar alle aardse verlangens en vormen zijn overstegen. De centrale koepel boven staat leeg, wat het loslaten van het materiële symboliseert. De plaatsing van de stoepa’s in het tempelcomplex weerspiegelt dus de spirituele reis van de pelgrim, van de wereld van verlangen naar de uiteindelijke verlichting. Ik ben beneden gebleven met beide voeten stevig op de grond en heb de top van de Borobudur niet bereikt waar ik misschien de spirituele verlichting had kunnen ervaren. Ik ben eigenlijk maar blijven genieten van de aardse geneugten beneden.

De bouw van de Borobudur gebeurde op wens van één der vorsten uit de Shailendra dynastie. Het voltooien ervan is alleen al uit het oogpunt van fysieke mankracht een enorme prestatie geweest. In de tempel is niet minder dan 56640 kubieke meter steen verwerkt. De bouw moet minstens 80 jaar hebben geduurd en de kosten moeten overweldigend zijn geweest. Misschien wel overeenkomstig het Birmaanse gezegde: “De grote Pagode is voltooid, het land is geruïneerd”.

De Borobudur heeft eeuwen verborgen gelegen onder as en begroeiing. Borobudur is herontdekt in 1814 door Sir Thomas Stamford Raffles, de toenmalige Britse heerser van Java. Men maakte toen met meer dan 200 man gedurende anderhalve maand het monument al enigszins vrij. Later werd het werk door anderen voortgezet. Vanaf 1835 was het monument grotendeels voor het oog toegankelijk. Het is sindsdien meerdere keren gerestaureerd. Tegenwoordig is het sinds 1991 een UNESCO werelderfgoed en een populaire bestemming voor zowel toeristen als pelgrims. Aan de ingang van het domein konden we foto’s bekijken tijdens de verschillende fasen van restauratie. Er zijn wel prachtige oude luchtfoto’s te zien van het tempelcomplex, die de omvang en de symmetrie van de Borobudur laten zien. Deze foto’s dienen om bezoekers meer te leren over de betekenis en de geschiedenis van Borobudur.

Al we naar de tempel wandelen konden we vanop een afstand de omvang van het tempelcomplex waarnemen. Je kon duidelijk vanaf hier de centrale koepel bovenaan zien. Via een reeks trappen bereiken we de voet van het tempelcomplex. Langs elke zijde van het tempelcomplex zijn er trappen naar boven. Onderaan aan de trap kan je links en rechts een beeld van een leeuw zien. De aanwezigheid van leeuwen bij de Borobudur tempel benadrukt hun rol als wachters die de heilige ruimte beschermen. Ze symboliseren kracht, moed en bescherming. Ze dragen bij aan de spirituele en culturele betekenis van het tempelcomplex. Als ik kijk naar het tempelcomplex kan ik veel boeddha beelden zien die in een nis zitten. De beelden zijn zo geplaatst dat ze naar buiten kijken, wat de boeddha’s blik op de wereld symboliseert. Dit kan worden geïnterpreteerd als een teken van de boeddha’s mededogen en waakzaamheid over de wereld en zijn bewoners. Daarnaast vertegenwoordigen de beelden in de nissen verschillende stadia van meditatie en spirituele ontwikkeling. De muren zijn versierd met uitgebreide reliëfs die ook boeddhistische leerstellingen en verhalen uitbeelden. Deze reliëfs beslaan een totale oppervlakte van ongeveer 2500 vierkante meter. Ze dienen ook als een visuele gids voor pelgrims. Ik heb volledig rond de tempel gewandeld en kon genieten van de mooie reliëfs, Boeddhabeelden, stoepa’s, de adembenemende architectuur en andere bouwkenmerken van het tempelcomplex. Het is eigenlijk een indrukwekkend en spiritueel monument dat je eigenlijk meeneemt op een reis door de boeddhistische kosmos. Eigenlijk straalt de Borobudur voor mij een gevoel van vrede uit. Het is een plek waar je even kunt ontsnappen aan de drukte van het dagelijkse leven en je kunt onderdompelen in de stilte en schoonheid van het monument. Ziezo het is weer tijd voor een groepsfoto met de Borobudur op de achtergrond. Bij het verlaten van het complex zag ik nog verschillende dakwerkers bovenop een dak zitten die echt niet op een veilige manier aan het werken waren. Na dit bezoek keren we terug naar het hotel.

Ik wou ’s avonds naar een Ramayana dansvoorstelling gaan. De gids organiseerde dit opdat ik naar de voorstelling kon gaan. De reservatie was eerst in orde, een tijdje later na nieuwe informatie kon ik toch niet gaan en nog een beetje later kon ik wel weer gaan naar de voorstelling. Dit kan voorkomen in Indonesië. De cultuur in Indonesië kan soms wat flexibel en minder strikt georganiseerd zijn, wat kan leiden tot situaties waarin plannen veranderen of onduidelijk zijn. Het is hier niet ongebruikelijk dat er enige mate van improvisatie en aanpassing plaatsvindt.

’s Avond vertrek ik naar een traditionele Ramayana dansvoorstelling in een theater. Ik werd vervoerd met een motorriksja naar het theater. Eerst reden we op goed verlichte hoofdwegen, daarna in weinig verlichte en donkere wegen. In zo een weinig verlichte weg zet men mij af aan de ingang van een hotel. Aan de ingang van het hotel werd ik hartelijk ontvangen. Helaas stond ik niet op de lijst van aanwezigen voor de Ramayana dansvoorstelling in het Purawisata Amfitheater. Geen probleem hoor. Men was hier wel vriendelijk en behulpzaam. Vanaf de ingang begeleide men mij naar de plaats waar ik kon betalen voor de voorstelling. Hiervoor moest ik door een mooie tuin wandelen en langs het restaurant van het hotel. Voor de voorstelling kun je hier genieten van een buffetdiner. Ik zag verschillende mensen in de tuin zitten die genoten van het buffet. Aan de kassa werd mijn naam in een grote boek geschreven, ik kon dan cash betalen en kreeg dan een ticket voor de Ramayana voorstelling. Daarna begeleide men mij naar het theater en vervolgens naar mijn zitplaats. Ik mocht mijn plaats zelf kiezen en hij legde dan een kussen op mijn zitplaats in het halfrond. Deze kussens zorgen ervoor dat je comfortabel kon zitten tijdens de voorstelling. Dit draagt bij aan de gastvrije en zorgzame sfeer die het theater wil creëren voor zijn gasten. Ik had nog wat tijd om wat rond te lopen nabij het theater. Ik kon genieten van de prachtige tekeningen en afbeeldingen van de gekostumeerde acteurs op de buitenmuur van het theater.

De voorstelling vertelt het epische verhaal van Ramayana, met prachtige kostuums, muziek en dans. Aan de zijkant van het podium kan je het gamelan orkest zien dat het ballet en dansers begeleidde. Het verhaal gaat over de ontvoering van prinses Sita door de demonenkoning Ravana, de avonturen van haar geliefde Rama en zijn broer Lakshmana. Ook was er de aap Hanuman die de prinses Sita kwam redden.

De Ramayana dansvoorstellingen zijn werkelijk indrukwekkend en betoverend. Tijdens de voorstelling waren er spectaculaire stunts en acties zoals vuurspuwen en het afschieten van pijlen van de ene kant van het podium naar de andere kant, wat de voorstelling extra spannend maakt. Er worden ook zwaarden gebruikt om gevechten uit te beelden. Deze gevechtsscènes zijn spectaculair en voegen een extra dimensie toe aan de voorstelling. De vele professionele dansers en muzikanten brengen het verhaal tot leven met hun gracieuze bewegingen en meeslepende muziek. De artiesten dragen kleurrijke en gedetailleerde kostuums die de verschillende personages en hun rollen in het verhaal benadrukken. De dansers gebruiken hun hele lichaam om emoties en gebeurtenissen uit te drukken, van vreugde en liefde tot verdriet en strijd. Vaak zijn er andere speciale effecten zoals rook en lichtshows die de magische sfeer versterken. Ik merk ook op dat het theater niet vol zit. Er is nog voldoende plaats vrij in het theater tijdens de voorstelling. De voorstellingen worden hier elke avond opgevoerd. Je kan dus elke dag van de week genieten van deze prachtige culturele ervaring.

Na de voorstelling kwamen de vijf hoofdacteurs op het podium en kon je nog een foto nemen met deze sterartiesten. De gemaskerde artiesten die de demonenkoning Ravana en de aap Hanuman speelden deden op het podium de kinderen een beetje schrikken. De demonenkoning had een rood masker en overwegend rode kledij aan. De aap Hanuman had een wit masker en overwegend witte kledij aan. Het was een avond vol cultuur en erfgoed op zijn best. Ik heb genoten van deze prachtige dansvoorstelling met klassieke Javaanse kostuums.

Na de voorstelling ga ik terug naar de ingang van het hotel. Tijdens mijn ongeveer twee uur durende afwezigheid heeft mijn chauffeur van de motorriksja op mij blijven wachten. Ziezo men kan mij terug naar het hotel brengen. De riksjachauffeur vroeg mij of ik niet ergens naar toe wilde om te gaan dansen. Misschien had hij de bedoeling om mij naar de meisjes van plezier te brengen. Hij bleef het nogmaals vragen en heb hem duidelijk gemaakt dat hij mij naar het hotel moest brengen. Tijdens de laatste avond in Yogyakarta ga ik nog genieten van een ijcrème met een extra bolleke in het ijssalon “Tempo Gelato”.

Oost Java

De volgende dag verlaten we met de bus Yogyakarta en rijden verder naar het oosten op Java. Onderweg trekt mijn aandacht een beeld van een adelaar op een berg met onderaan vuur. Het beeld bevindt zich nabij een luchtmachtbasis in Yogayakarta. Je kunt hier ook een museum vinden over de Indonesische luchtmacht. De adelaar wordt gezien als een symbool van kracht en onafhankelijkheid. Het beeld met de adelaar is een deel van de tentoonstelling die de luchtmacht en haar geschiedenis symboliseren.

We maken vandaag een verre verplaatsing met de bus. Langs de autostrade kan je veel rijstvelden zien. Plots staan we met de bus op de pechstrook. Oei, een lekke band. De bijrijder Agus en chauffeur Supri hebben het probleem vlug opgelost en de band vervangen.

We verlaten de autostrade en rijden naar een restaurant voor het middageten. Bij het middageten is er één ingrediënt die steeds terugkomt in de maaltijden en dat is natuurlijk rijst. Een maaltijd is hier geen volledige maaltijd zolang er geen rijst wordt geserveerd. Gelukkig zijn er genoeg smaakmakers bij rijst bedacht, die ervoor zorgen dat je iedere dag gevarieerd kunt eten. Nasi Goreng is de nationale schotel van Indonesië, een smakelijke gebakken rijst met vlees, groenten en vaak een gebakken ei bovenop. Ayam Goreng is knapperige gebakken kip dat ook geserveerd wordt met rijst en een pittige saus. Een ander gerecht dat je hier kan eten is Rendang. Dit is een pittige stoofpot van rundsvlees gekookt in kokosmelk en kruiden. Kokosmelk wordt bij veel gerechten toegevoegd voor de speciale zachte smaak. Ook kon je op de buffetten gegrilde vleesspiesjes vinden, meestal van kip of geit, gemarineerd in een zoete sojasaus en geserveerd met pindasaus. Varkensvlees vindt je hier weinig in Indonesië, aangezien het eten hiervan wordt verboden door de islam. Het gerecht Mie Goreng zijn gebakken noedels met groenten, vlees of zeevruchten, vaak geserveerd met een gebakken ei. Een ander gerecht dat op tafel kwam was Gado-Gado, dat een salade is van gekookte groenten, tofu, tempeh en eieren, overgoten met een rijke pindasaus. Indonesische maaltijden zijn vaak rijk aan kruiden en specerijen, wat zorgt voor een explosie van smaken. Als bijgerecht tijdens het eten is er vaak kroepoek te vinden. We krijgen tijdens de maaltijden ook soep geserveerd. Een van de meest populaire soepen is soto ayam. Dit is een pittige kippensoep. Elke soep heeft zijn eigen unieke smaak en ingrediënten, maar het is vooral kippensoep dat hier een favoriet blijft. Meestal worden de verschillende gerechten in het midden van de tafel geplaatst en iedereen kan ervan nemen. De keuken heeft onder invloed gestaan van Chinese, de Indiase, de Arabische en ook de Nederlandse keuken. Elk heeft zijn bijdrage geleverd aan de grote verscheidenheid aan gerechten in de Indonesische keuken. De gerechten van Oost-Java zijn doorgaans zoeter van smaak. Daar wordt onder andere ook meer gebruikgemaakt van Javaanse suiker.

De chauffeur van de bus droeg eigenlijk nooit een autogordel tijdens de rondreis. Plots doen ze in drukke straten tijdens het rijden hun gordel aan. Je merkt dat er verkeerscamera’s op een portiek staan. Dit elektronische systeem gebruikt de verkeerspolitie bij het identificeren van bestuurders die geen gordel dragen. Eigenlijk is het gebruik van de autogordel in het verkeer over het algemeen relatief laag, ondanks de wettelijke verplichting.

Op de wegen zag je in Oost Java veel vrachtwagen die suikerrietstengels vervoeren. Grappig was een bestuurder van een brommer die ook suikerrietstengels aan het vervoeren was. Je zag de bestuurder niet op de brommer zitten, want hij was volledig bedolven onder de suikerrietstengels. Hoe hij nog het andere verkeer kon zien en de brommer besturen onder een berg van suikerrietstengels was voor mij ook een raadsel. Er zijn hier in deze regio veel suikerfabrieken te vinden. De suikerrietplantages hebben een lange geschiedenis in Oost-Java met veel plantages en fabrieken die sinds de late 19^de eeuw actief zijn.

In het verkeer zag ik een vrachtwagen voorbijrijden met een opvallende bril kunstig geschilderd op de voorruit, alsof hij een eigen persoonlijkheid had gekregen. In Oost Java kwam ik ook veel vrachtwagens tegen die kippen vervoeren. Ook de pluimvee industrie is een belangrijke sector in Oost Java. De regio staat bekend om zijn aanzienlijke productie van eieren en vleeskuikens, mede dankzij de beschikbaarheid van lokaal geteelde maïs en de relatieve eenvoud van het transporteren van producten naar markten in West Java. Ook watermeloenen zijn een belangrijk landbouwproduct in Oost Java. De regio is hier één van de grootste producenten van watermeloenen in Indonesië.

Ik zag langs de berm van de autostrade in Oost Java verschillende aangestoken branden. Dit doen ze voor het beheer van de vegetatie. Door gecontroleerde branden te gebruiken, kunnen boeren en landbeheerders ongewenste planten en onkruid verwijderen, wat helpt om de groei van nieuwe, gezonde gewassen te bevorderen.

Langs de weg kon je zien dat er veel witte en rode vlaggen hangen of dat huizen versierd werden met witte en rode vlaggen. Ook tijdens het middageten in het restaurant kon je zien dat er veel versieringen werden geplaatst. Dit komt omdat het binnenkort op 17 augustus de nationale feestdag van Indonesië is. Indonesië werd onafhankelijk op 17 augustus 1945. Met de bus passeren we een school en zie ik dat de schoolkinderen hoofdzakelijk een rood en wit uniform dragen: een witte blouse of shirt met een rode rok of broek. Dit is een veelvoorkomend uniform voor zowel jongens als meisjes in de lagere school. De kleuren rood en wit in de vlag van Indonesië hebben een diepe symbolische betekenis. Rood staat voor moed, het menselijk lichaam en het fysieke leven, terwijl wit staat voor onschuld, de ziel en spiritualiteit. Samen vertegenwoordigen deze kleuren de complete mens.

Langzaam gaat de weg naar omhoog en rijden we richting Bromo. Ik merk nu veel begraafplaatsen op voor moslims in de regio rond de Bromo vulkaan. De meerderheid van de bevolking in deze regio is moslim en het is hier gebruikelijk om begraafplaatsen dicht bij de woongebieden te hebben. Deze begraafplaatsen zijn vaak eenvoudig en traditioneel, met graven die meestal in de richting van Mekka zijn georiënteerd.

De bus stopt op een zekere hoogte en vanaf hier rijden we verder met een kleinere bus. We naderen een plaats waar we een mooi uitzicht hebben op de Bromo vulkaan. De Bromo vulkaan is een 2300 meter hoge vulkaan. Op dit uitkijkpunt heb je een panoramisch uitzicht op de Bromo vulkaan en de omliggende bergen. De grote vulkaan is ook omgeven door een uitgestrekte zee van zand. We blijven hier en genieten op deze plaats van de zonsondergang. Daarna rijden we naar het hotel.

De volgende morgen is het vroeg opstaan. We zullen naar de krater van de Bromo vulkaan gaan. Eigenlijk hoor je al vanaf 2 uur ’s nachts dat er veel jeeps naar boven rijden. We vertrekken met de jeep rond 3 uur ’s nachts en rijden naar boven. Op een bepaalde plaats kom je in een file. Op deze plaats is er een checkpoint. Men noteert hier de gegevens van de jeep en kunnen dan verder rijden. De checkpoints zorgen ervoor dat alleen jeeps met de juiste vergunningen en tickets toegang krijgen tot het Bromo Tengger Semeru National Park. Door te registreren welke voertuigen het park binnenkomen, kan de parkbeheerder beter toezicht houden op de veiligheid van bezoekers. In geval van noodsituaties of natuurrampen, zoals vulkaanuitbarstingen kan men snel reageren en mensen evacueren. Het checkpoint dient ook om bij te houden welke jeeps het park binnenkomen en om na te gaan of de jeeps het park de vorige dag hebben verlaten. Zo komen ze te weten dat alle jeeps veilig zijn teruggekeerd de vorige dag. Als een jeep niet geregistreerd wordt dan kunnen ze snel actie ondernemen en eventueel een zoekactie organiseren om te zorgen dat niemand verdwaald of in gevaar is geraakt.

We bereiken een plaats waar we stoppen met de jeep. Daarna is het nog een wandeling van ongeveer 45 minuten om de rand van de krater te bereiken. Het is donker en je voelt de koude die door de kleding snijdt. We wandelen eerst door het zand licht omhoog. Je zag hier dat sommige mensen op de rug van een paard naar boven werden gebracht. Hoe hoger ik kwam hoe meer ik aan het hoesten was. Dit kwam door de geur van zwavel die om je heen hangt. Vervolgens gaan we met vele trappen naar omhoog en bereiken we rand van de krater.  Naarmate je dichter bij de krater komt wordt het ademen moeilijker door de vulkaandampen die hier hangen. Ik heb een mondmasker aangedaan en dit was wel nodig. Het is nog volledig donker als we op de rand van de krater staan. Langzaam begint de zonsopgang en kunnen we genieten van de krater en de indrukwekkende uitzichten op het unieke kraterlandschap. De lucht kleurt langzaam in rood, oranje en geel. Ondanks de uitdagingen is het uitzicht op de krater en de omgeving adembenemend en maakt het de inspanning meer dan waard. Het is waanzinnig mooi om te zien hoe het vulkaanlandschap steeds beter zichtbaar wordt. Je kan de vulkaandampen duidelijk waarnemen die uit de krater komen. Op de rand van de krater zag ik een kleine gebedstafel. Dit wordt gebruikt om offers te brengen aan de goden. De offers die op deze gebedstafel lagen waren vooral bloemen en voedsel. Op de gebedstafel zie je het beeld staan van de hindoeïstische god Ganesha met olifantenslurf. Ganesha is één van de meest vereerde goden in het hindoeïsme en staat bekend als de god van wijsheid, welvaart en het wegnemen van obstakels. Het meest merkwaardige dat ik tegenkwam was een zwarte kip op de rand van de krater. Kippen worden hier gebruikt in rituelen of ceremonies bij vulkanen.

Langzaam keren we terug naar de jeeps. Na het afdalen van de trappen kon ik een verkoop kraam zien waar bloemen worden verkocht. Deze bloemen worden gebruikt als offerandes. Tijdens een jaarlijks festival hier aan de Bromo vulkaan gooien mensen bloemen en andere offerandes in de krater als een teken van respect en devotie aan de goden.

We rijden met de jeeps door de zandvlakte en maken kort een stop en jawel het is weer tijd voor een groepsfoto. We mogen vervolgens op het dak van de jeep staan en leggen dit avontuurlijk moment ook vast op een foto. Daarna rijden we verder naar een ander uitzichtpunt. Het uitzichtpunt ligt in het dorpje Cemorolawang. Ook vanaf dit punt heb je een prachtig uitzicht op het vulkaanlandschap en de omliggende omgeving. Je kan vanaf hier de jeeps in de zandvlakte zien rijden en ook is de verzamelplaats van de jeeps te zien, vanwaar we vertrokken zijn. Ik kon hier ook een prachtig beeld zien van een ruiter op een paard. Dit ruiterstandbeeld symboliseert vooral moed, leiderschap en eer.

Vervolgens keren we met de jeeps terug naar het hotel. Nu eerst ontbijt, dan verfris en klaar. Met de kleine bussen vertrekken we vanuit het hotel en stappen dan over op de grote bus. Ziezo, we vertrekken naar Banyuwangi. Hier in Oost Java kunnen we nog steeds verschillende prachtige moskeeën zien langs de weg. Ook een beeld dat hier regelmatig terugkomt is de filevorming van de vele brommers aan een tankstation. Tijdens het rijden zag ik verschillende rieten schuren langs de weg. Deze schuren worden gebruikt voor de tabaksteelt. In de regio nabij Banyuwangi is tabak een belangrijk gewas en de schuren worden gebruikt om de tabaksbladeren te drogen. De productie van tabak is een belangrijke economische activiteit in deze regio van Oost Java. Naast de tabaksteelt is er hier ook rubberteelt te vinden. In deze regio kan je ook rubberbomen en rubberplantages tegenkomen. Het droge seizoen, dat loopt van mei tot september, biedt eigenlijk gunstige omstandigheden voor de teelt van gewassen zoals suikerriet, tabak en rubber. Tijdens deze periode is er minder regenval, wat essentieel is voor de groei en oogst van deze gewassen.

In het gehucht Krikilan, vlakbij het dorpje Kalibaru, ligt de plantage “de Grote tuin” (Kebun Besar). Deze plantage is gesticht door de Nederlander Meijer Wielandt en wordt momenteel beheerd door zijn kleindochter. Op de plantage worden rijst, koffie en palmbomen verbouwd. Er is hier ook een kruidentuin, waar onder meer vanille, gember, peper, kaneel, foelie, kruidnagel en nootmuskaat worden gekweekt. We gaan naar een tafel waar geteelde producten op liggen. Hier aan deze tafel krijgen we uitleg over de teelt van deze gewassen.

Eerst krijgen we een demonstratie van het proces van het maken van kokossuiker. Dit wordt gedaan door het sap van de kokosbloesem te verzamelen en vervolgens in te koken totdat het indikt en kristalliseert. Ook kunnen we een deel van het proces zien van de verwerking van koffiebonen. De bonen worden hier gesorteerd op grootte en kwaliteit. Je kan hier zien dat de bonen geroosterd worden om hun smaak te ontwikkelen.

Vervolgens gaan we naar de tuin en tijdens de rondleiding krijgen we uitleg over de koffiebonen. Koffieplanten bloeien meestal na het regenseizoen. De bloemen zijn wit en geuren heerlijk. Na de bloei ontwikkelen zich groene koffiebessen. Deze bessen bevatten de koffiebonen. Het duurt ongeveer 8 tot 9 maanden voordat de bessen rijp zijn. De bessen veranderen van groen naar geel en uiteindelijk naar rood wanneer ze rijp zijn. De oogstperiode heeft plaats tijdens het droge seizoen, wat zorgt voor optimale omstandigheden voor het plukken en drogen van de bonen. De rijpe bessen worden met de hand geplukt. Na het plukken van rijpe koffiebessen kan een koffieplant opnieuw bloeien en nieuwe bessen produceren.

We zien hier een noodmuskaatboom. Deze boom kan 5 tot 18 meter hoog worden. Van de vruchten van de boom worden de specerijen nootmuskaat en foelie gemaakt. Verder ontdekken en zien we hier andere bomen zoals de kaneelboom en de peperboom. Ook kardemom is hier te vinden en is een kruidachtige plant uit de gemberfamilie. Vanillestokjes komen ook van een plant. Deze plant groeit vaak langs bomen omhoog en kan wel tot 15 meter hoog klimmen. De vruchten van deze orchidee zijn vanillestokjes, die eruit zien als lange, groene peulen wanneer ze onrijp zijn.

Er zijn hier ook cacaobomen te zien. De cacaoboom kan tussen de 3 en 10 meter hoog worden, met uitschieters tot 15 meter. De boom bloeit het hele jaar door met kleine, geurloze witte en roze bloemen die direct op de stam en takken groeien. De cacaovruchten beginnen groen en veranderen naarmate ze rijpen in kleuren zoals rood, oranje, geel, blauw of paars. De vruchten zijn ovaalvormig en kunnen 15 tot 25 cm lang zijn. Elke vrucht bevat 20 tot 60 zaden, ook wel cacaobonen genoemd, die worden gebruikt om chocolade te maken.

Tijdens de rondleiding krijgen we een demonstratie te zien hoe ze in de palmbomen klimmen om sap uit de kokosnoten te halen. Je kan zien dat er inkepingen zijn gemaakt in de stam van de palmboom, waardoor men gemakkelijk naar boven kan klimmen. In een bus verzamelen ze het sap. Dit geelachtige sap wordt vaak kokoswater genoemd en is een verfrissende drank die direct uit de kokosnoot kan worden gedronken. Daarnaast kan het sap ook worden gebruikt om kokosmelk te maken, wat een belangrijk ingrediënt is in veel Indonesische gerechten. Kokoswater is rijk aan voedingsstoffen en wordt gewaardeerd om zijn hydraterende eigenschappen. We krijgen hier een kokosnoot en kunnen proeven van het kokoswater.

Daarna kunnen we wandelen in de rijstvelden. Je hebt hier eigenlijk een schilderachtig uitzicht op de rijstvelden die zorgvuldig worden onderhouden. Het begint langzaam donker te worden. Na de rondleiding kunnen we genieten van lokale lekkernijen zoals koffie en thee. Ik heb hier ook een gebakken banaan kunnen proeven. Deze hebben een heerlijke smaak. Ze zijn zacht en smeuïg van binnen, met een knapperige buitenkant. Door het bakken krijgen ze een zoete, karamelachtige smaak. Dit komt doordat de natuurlijke suikers in de banaan karamelliseren tijden het bakken.

Terwijl we genieten van onze gebakken banaan en koffie kunnen we naar een voorstelling van 2 kinderen in traditionele kledij kijken die beginnen te dansen op muziek. Deze voorstellingen zijn bedoeld om bezoekers een culturele ervaring te bieden en de lokale tradities en talenten van kinderen te laten zien. De aanwezige mannen krijgen een zelfgemaakte kroon en bij de vrouwen wordt een bloem in het haar verwerkt. De kroon en de bloem is gemaakt van natuurlijke materialen zoals bladeren. Dit is een onderdeel van een traditioneel ritueel. Dit ritueel symboliseert respect en waardering voor de gasten. De kroon en de bloem zijn vaak handgemaakt door de lokale gemeenschap en vertegenwoordigen de verbinding met de natuur en cultuur van de regio. Het dragen van deze symbolen is een manier om bezoekers te verwelkomen en hen deel te laten uitmaken van lokale tradities en gebruiken. Het is voor hen een mooie manier om de culturele ervaring bij bezoekers te verrijken en een gevoel van verbondenheid te creëren.

Na deze voorstelling vertrekken we met de bus naar het hotel in Banyuwangi. Ziezo, we zijn klaar met Java.

Noord Bali

De volgende dag vertrekken we naar de haven van Ketapang om een ferry te nemen naar de haven van Gilimanuk op het eiland Bali. We rijden met de bus op de ferry. De overtocht duurt ongeveer 45 minuten tot een uur. Bij aankomst in Bali heb je direct de indruk dat je een wereld betreed die sterk verschilt van Java. Bali staat bekend als het “Eiland der Goden” en is bezaaid met duizenden hindoeïstische tempels. Overal zie je offermandjes en ceremonies, wat een diep gevoel van spiritualiteit en traditie geeft. Java daarentegen is overwegend islamitisch met veel indrukwekkende moskeeën. Op Bali zijn de hindoeïstische rituelen en festivals een integraal onderdeel van het dagelijks leven. Bali is vooral aantrekkelijk vanwege de pure natuurlijke schoonheid van actieve vulkanen en weelderige rijstveld terrassen die rust en kalmte geven.

Je merkt bij aankomst direct de architecturale poorten langs de weg op die Candi Bentar worden genoemd. Deze poorten zijn een belangrijk kenmerk van de Balinese architectuur en cultuur. Ze bestaan uit twee identieke helften die een doorgang vormen, maar niet met elkaar verbonden zijn aan de bovenkant. De vlakke zijden langs de rijweg geven de indruk van een gespleten poort. Candi Bentar worden vaak gebruikt bij de ingang van tempels, paleizen en andere belangrijke gebouwen. Ze symboliseren de overgang van de buitenwereld naar een heilige ruimte. De poorten zijn rijkelijk versierd met traditionele Balinese motieven en beelden, vaak geïnspireerd door de hindoeïstische mythologie.

Niet zo ver van de haven in Gilimanuk rijden we onder een opmerkelijke drakenboog. Deze drakenpoort heeft vier poten en een sierlijke en kronkelende vorm. Dit zijn poorten die vaak worden versierd met draken- of naga-figuren, die in de Balinese cultuur een symbolische betekenis hebben. Naga’s zijn bovennatuurlijke wezens die vaak voorkomen in het hindoeïsme. Het woord “naga” komt uit het Sanskriet en betekent slang. Deze wezens worden vaak afgebeeld als grote slangen, en soms als half mens, half slang. Deze poorten zijn niet alleen indrukwekkend om te zien, maar ze hebben ook een diepere spirituele betekenis. De naga’s worden beschouwd als beschermers van water en zijn symbolen van kracht en bescherming.

Ik merk direct ook veel wit en goudkleurige standbeelden op. Deze standbeelden zijn vaak geïnspireerd door de hindoeïstische mythologie en de Balinese cultuur. Deze standbeelden zijn meestal gemaakt van steen of beton en vervolgens beschilderd met witte en gouden verf om ze een heilige en majestueuze uitstraling te geven. De kleuren wit en goud worden vaak gebruikt om de heiligheid en het goddelijke karakter van de beelden te benadrukken. Je kwam deze majestueuze standbeelden ook regelmatig tegen op ronde punten in het verkeer. Veel beelden stellen godheden zoals Vishnu, Shiva en Ganesha voor, evenals mythische wezens zoals Garuda en Naga. Beelden van dansers, muzikanten en andere figuren uit het dagelijkse leven zijn ook populair. Veel van de kleinere standbeelden die je langs de weg ziet zijn bedoeld om bescherming te bieden en de omgeving te zegenen.

Traditionele Balinese gebouwen streven ernaar in harmonie te zijn met de omgeving. Traditionele Balinese huizen zijn bijna volledig gebouwd van organische materialen. Ze gebruiken natuurlijke materialen zoals rieten daken, bamboepalen, geweven bamboe, kokosnotenhout, teakhout, baksteen en steen. De architectuur is hier vaak versierd met houtsnijwerk en beelden van goden. Ze hebben hier een verfijnde beeldhouwtraditie ontwikkeld die zich manifesteert in de architectuur.

Toen we met de bus door bosrijk gebied reden zagen we vele aapjes langs en op de rijweg lopen. Het zijn vooral de Balinese langstaartapen, ofwel de makaken. De langstaartapen zijn alleseters. Eigenlijk wemelt het hier op Bali van plekken waar je onvergetelijke ontmoetingen met apen kunt hebben. Ze hebben het vermogen om zich aan te passen aan verschillende omgevingen, inclusief gebieden dicht bij menselijke nederzettingen. De apen hier zijn vriendelijk en over het algemeen niet agressief. Ze zijn echter wel ondeugend en omdat ze wilde dieren zijn, kunnen ze agressief worden als ze het gevoel hebben dat ze in gevaar zijn. Belangrijk is de apen niet aan te raken en vermijd ook oogcontact. De Bali apen zien direct oogcontact als een daad van agressie. Daag dus deze apen zeker niet uit. Draag ook geen losse spullen want apen kunnen brillen, tassen en andere voorwerpen stelen. Verberg ook geen voedsel want apen hebben een scherpe reukzin en zullen het proberen te pakken. Wees voorzichtig bij het voederen van de apen. Om agressiviteit te voorkomen kan je maar beter niet weigeren jouw eten te geven aan de apen. Als het eten niet snel genoeg wordt gegeven kan de aap gaan bijten. In de Balinese cultuur wordt aangenomen dat apen afstammelingen zijn van de Hindoegod Hanuman en worden ze als heilig beschouwd. Als zodanig worden ze vaak afgebeeld in kunst en architectuur op het hele eiland. Eigenlijk is het wel schattig en leuk om ze hier zo rond te zien lopen langs de rijweg. Deze aapjes die we langs de weg zien zijn op zoek naar voedsel. De apen zijn het hier gewend geraakt aan het krijgen van voedsel van toeristen. In de bossen van Bali kunnen apen verschillende natuurlijke voedselbronnen vinden. Ze eten vaak fruit, bladeren, bloemen, insecten en kleine dieren.

We zullen eten in het Tamin Sari resort. Je merkt hier dat de levensstijl op Bali meer ontspannen is en meer gericht  is op toerisme met veel resorts en welnesscentra. Na het eten volgt de speech met dankwoorden voor het goede verloop van de reis in Java naar de reisleider Drikky, Sintia, buschauffeur Supri en bijrijder Agus.

Na het eten rijden we naar het hotel in Lovina. Hier maken we kennis met de reisleider Made, die ons zal begeleiden op deze reis in Bali. Onze reisleider draagt een authentiek Balinees hoofddeksel of hoofdband. Dit hoofddeksel wordt ook Udeng genoemd en wordt door de mannen gedragen. Traditioneel wordt de Udeng om het hoofd geknoopt. De vorm van de doek is rechthoekig. Dit wordt gedragen in het dagelijkse leven, maar vooral ook tijdens ceremonies en religieuze evenementen. Een Balinese Hindoe draagt zijn Udeng altijd wanneer hij naar een tempel gaat. Onze reisleider draagt ook een Kain Kamben, dat om het onderlichaam wordt gewikkeld. Het is een lange rechthoekige doek die om de taille wordt gewikkeld en tot aan de enkels reikt. Het is comfortabel en praktisch, maar ook een symbool van culturele identiteit. Het wordt vastgezet met een sjerp of riem. Soms dragen mannen ook een sarong. Dit is een lap stof die aan de uiteinden aan elkaar is genaaid, waardoor het een soort koker vormt. De sarong wordt over het hoofd aangetrokken en om het lichaam gewikkeld. Het verschil met een Kain Kamben is dat dit lange rechthoekige doek niet aan elkaar is genaaid zoals een sarong en het vereist vaak wat meer vaardigheid om het goed te dragen. Beide kledingstukken, de Kain Kamben en de sarong, zijn belangrijk in de Indonesische cultuur en worden vaak gemaakt van prachtige batikstoffen met ingewikkelde patronen en kleuren.

Het hoofddeksel Udeng symboliseert de verbondenheid met de hemel en spiritualiteit. Het helpt de drager om zich te concentreren en spiritueel zuiver te blijven. Tijdens religieuze ceremonies dient het ook om de geest te kalmeren en te focussen. De doek Kain Kamben staat voor verbondenheid met de aarde en symboliseert bescheidenheid en respect voor traditie. Het wikkelen van de doek om het lichaam is ook een manier om verbondenheid met de Balinese cultuur te tonen. De sjerp of riem die gebruikt wordt om de Kain Kamben vast te zetten symboliseert de scheiding tussen het goede en het kwade, waarbij het helpt om balans en harmonie te behouden. Het zorgt voor controle over de positieve en negatieve emoties.

De traditionele kleding die vrouwen dragen op Bali is ook een sarong in combinatie met een kebaya. De sarong is een traditionele Indonesische wikkelrok die vrouwen dragen tijdens ceremonies en bezoeken aan tempels. De kebaya is een in het oog springend kledingstuk, gemaakt van een fijne, vaak doorzichtig textiel van zijde of katoen. Tegenwoordig wordt het ook gemaakt van nylon of polyester in alle mogelijke kleuren en het is meestal prachtig versierd met geborduurde bloemen en andere patronen. De vrouwen dragen de kebaya en sarong wanneer ze met offers in een mand op het hoofd naar de tempel lopen of in de straat bij een tempel een offer brengen. Ze dragen dan vaak hun mooiste kleding uit respect voor de Hindoegoden. Op Bali is veel prachtig textiel te zien. Traditionele Balinese kleding is erg kleurrijk, extravagant en erg elegant.

Ik heb ook opgemerkt dat in Bali de boomstammen langs de weg onderaan gewikkeld worden in een oranje doek. Oranje is een kleur die vaak wordt geassocieerd met heiligheid en spiritualiteit. Het wordt vaak ook gebruikt bij tempels en heilige plaatsen om de aanwezigheid van goddelijke energie aan te geven. Het staat ook symbool voor zuiverheid en bescherming tegen negatieve invloeden. Het wikkelen van een oranje doek om een boomstam dient dus om de boom te beschermen en om de spirituele energie van de plek te versterken. Je kan hier ook zien dat ze gebruik maken van een zwart-wit geblokte doek die gewikkeld wordt om boomstammen, tempeltjes en andere objecten. Deze doek symboliseert de balans tussen goed en kwaad en heeft een diepgaande spirituele betekenis. Het is bedoeld om demonen en negatieve energieën weg te houden. Deze praktijk is een onderdeel van de Balinese hindoeïstische tradities, waar men gelooft dat het respecteren en eren van de natuur en de geesten die erin wonen, helpt om harmonie en balans in de omgeving te behouden.

In Bali zijn er strikte regels voor het kappen van bomen, vooral vanwege de culturele en religieuze betekenis die bomen vaak hebben. Er is hier naast de vergunning van de overheid ook nog de toestemming nodig van een priester om een boom te kappen, vooral als de boom als heilig wordt beschouwd of zich op heilige grond bevindt.

We hebben in Lovina vrije tijd en ik ga de stad eens gaan verkennen. Je merkt langs de straten en in de voortuinen vele kleine tempels. Deze worden ook wel Pura genoemd. Deze tempels zijn een belangrijk onderdeel van het dagelijkse leven en de religieuze praktijken van de Balinese Hindoes. Deze kleine tempels dienen als heilige plaatsen waar offers worden gebracht aan de goden en geesten. De offers, vaak bestaande uit bloemen, rijst, fruit en wierook, worden dagelijks geplaatst om de goden te eren en om bescherming en zegeningen te vragen. Deze tempels en offerplaatsen laten echt het religieuze en spirituele karakter van Bali zien. Ik kan ook paraplu’s zien bij de kleine tempels en offerplaatsen. Ze worden ook tedung genoemd. Deze paraplu’s hebben een diepgaande symbolische betekenis en ze zijn vaak kleurrijk en versierd. De paraplu’s symboliseren bescherming tegen negatieve invloeden en boze geesten. Ze worden geplaatst om de heilige ruimte te beschermen en de goden en geesten te eren. De paraplu’s kunnen ook de status en het belang van de tempel of het altaar aangeven. Tijdens religieuze ceremonies en festivals worden paraplu’s vaak gebruikt als onderdeel van de rituelen. Ze dragen bij aan de feestelijke en heilige sfeer van de ceremonie. Er zijn verschillende soorten tempels op Bali, zoals de Pura desa (dorpstempel), Pura puseh (tempel voor de stichter van het dorp) en de Pura dalem (tempel voor de overledenen). Daarnaast zie je hier ook vaak kleine tempeltjes op kruisingen, rijstvelden en andere onverwachte plekken.

Tijdens het wandelen kwam ik een garage tegen waar ze een brommer aan het herstellen waren. Men was bezig in de buitenlucht de brommer aan het herstellen, terwijl de chauffeur van de brommer op een bankje zat te wachten. Ik zag dat het binnen proper is en dat ze een grote voorraad van veel voorkomende onderdelen en accessoires hebben. Men was verschillende onderdelen aan het demonteren en vervolgens aan het reinigen en het te vervangen. Op den duur lagen de vele verschillende onderdelen als puzzelstukjes op de grond. Men was met drie mensen bezig rond de brommer. De ene werkte al harder dan de andere. Maar er was zeker geen stress te bespeuren en alles ging er relaxed aan toe.

Een beetje verder zag ik een handelszaak waar er veel gekleurde unieke beeldhouwwerken en prachtige sculpturen te zien waren. Men heeft hier vooral in Lovina en in het noorden van Bali een beeldhouwtraditie. Deze sculpturen kunnen traditionele Balinese motieven en symbolen bevatten, zoals goden, dieren en natuurtaferelen. De kunstwerken die je ziet zijn niet alleen decoratief, maar hebben ook vaak een spirituele of rituele betekenis. Ze worden gebruikt in tempels, huizen en openbare ruimtes om de Balinese cultuur en religie te vieren en te behouden. In deze zaak waren er meerdere mensen bezig met het creëren van deze sculpturen. Ik zag dat ze vulkanisch gesteente, zoals lavasteen gebruiken voor het maken van de sculpturen. De ambachtslieden waren bezig met het bewerken van een blok vulkanisch gesteente. Ze waren bezig met fijnere gereedschappen, zoals kleine beitels en messen, om de details en ingewikkelde patronen uit te werken. Dit vereist veel vaardigheid en geduld. Na het snijwerk wordt het beeldhouwwerk gladgemaakt en gepolijst. Er worden ook sculpturen beschilderd of versierd met goudblad om extra details en kleur toe te voegen. Veel beeldhouwwerken ondergaan een ceremoniële zegening voordat ze worden geplaatst, vooral als ze bedoeld zijn voor religieuze of spirituele doeleinden. Dit ambachtelijk proces weerspiegelt de rijke culturele tradities van Bali en de vaardigheid van de lokale ambachtslieden.

Langs de rijweg zag ik op een wasrek de was aan het drogen. Aan de andere kant van de straat had je de wasserij. Ik heb even gesproken met de man uit de wasserij. Hij wou direct al mijn was doen en deze dan terug naar het hotel brengen voor een spotprijsje. Je kan hier in de omgeving meerdere wasserijen tegenkomen langs de straten.

Na deze wandeling in Lovina keer ik terug naar het hotel. Hier kan je overnachten in een Balinese villa in een resort stijl. De slaapkamer in de villa is tamelijk ruim. Ik heb ook in de villa een douche binnen en een douche buiten. Ik maak vervolgens tijd om te genieten aan het zwembad. Aan het zwembad merk ik een boom op waar er prachtige witte bloemen met een gele kern aan groeien. Deze bloem is de Frangipani en is heel populair op Bali. Deze bloemen worden vaak gebruikt in offers en decoraties. De Frangipani heeft dus witte bloemblaadjes met een gele kern en verspreiden een heerlijke geur. Ze zijn niet alleen mooi om te zien, maar hebben ook een belangrijke symbolische betekenis in de Balinese cultuur, waar ze vaak worden geassocieerd met tempels en ceremonies. In de hindoeïstische cultuur dragen vrouwen deze bloemen in hun haar soms op hun trouwdag om loyaliteit aan hun echtgenoot te symboliseren.

De volgende dag is er voor vertrek eerst een briefing van de gids Made aan de groep. Hij toont ons op een map van Bali welke plaatsen we vandaag allemaal zullen bezoeken. Vervolgens gaan we naar de bus en komen in contact met de chauffeur Gustu en bijrijder Krisna. Eerst vertrekken we naar de Brahma Vihara Ashmara tempel.

Onderweg zag ik een groep kinderen in dezelfde kledij langs de straten wandelen onder begeleiding van een volwassene. Ik heb niet alleen kinderen gezien, maar ook een groep volwassen mannen en eveneens een groep volwassen vrouwen die aan het marcheren waren langs de weg. Dit is hier een gebruikelijke activiteit in de aanloop naar de Indonesische Onafhankelijkheidsdag op 17 augustus. Er worden in Bali en in heel Indonesië verschillende evenementen georganiseerd om deze belangrijke dag te vieren. Eén van deze activiteiten is de “Gerak Jalan” of wandelmars, waarbij groepen kinderen en volwassenen in uniforme kleding deelnemen aan lange wandelingen of marsen. De kinderen maken wandelingen van ongeveer 8 km en de volwassenen kunnen wandelingen maken van ongeveer 17 km. Deze marsen zijn bedoeld om de geest van onafhankelijkheid en nationale trots te versterken. Ze worden vaak georganiseerd door scholen, gemeenschappen en lokale overheden. De deelnemers lopen een vooraf bepaalde route, vaak soms begeleid door muziek en vlaggen. Het evenement eindigt vaak met een ceremonie of festiviteit.

We komen aan bij de Brahma Vihara Ashmara tempel. Het is de grootste boeddhistische tempel en klooster in het noorden van Bali, nabij Lovina. Eerst wordt er een lange rechthoekige doek om mijn taille gewikkeld alvorens ik het tempelcomplex kan betreden. Je moet hier je schouders en knieën bedekken. Op de trappen aan de ingang is het weer tijd voor een groepsfoto. Links en rechts van de trappen staan er prachtige beelden van poortwachters. De boeddhistische tempel en klooster op het eiland staat bekend om zijn serene sfeer en prachtige architectuur. Het complex heeft prachtig aangelegde tuinen en diverse boeddhistische beelden die een rustige en meditatieve sfeer creëren. Het klooster ligt op een heuvel, wat zorgt voor een prachtig uitzicht over de omgeving. Er wordt verondersteld dat boeddhistische monniken zich in de 6^de eeuw in het noorden van Bali vestigden. De boeddhistische invloed op de Hindoe religie van Bali is dus merkbaar.

Boven aan de trappen kan je een ronde lotusvijver zien met in het midden een beeld van een staande Boeddha die op een lotusbloem staat. We worden eigenlijk verwelkomd door dit indrukwekkende beeld van een staande boeddha, gekleed in een okerkleurig gewaad. Het beeld en de vijver vormen een prachtig welkom voor bezoekers, die meteen een gevoel van rust en spiritualiteit ervaren. De staande houding van de boeddha symboliseert vaak zijn prediking en het verspreiden van de leer. De lotus is een belangrijk symbool in het boeddhisme, dat zuiverheid en verlichting vertegenwoordigd. Doordat dit beeld in het midden van een lotusvijver staat creëert het een serene en vredige sfeer. Rond de lotusvijver kan je prachtige beelden zien alsof ze waken nabij het grote staande boeddha beeld. De beelden zijn bedoeld om de heilige ruimte te bewaken en de spirituele energie te versterken. 

Nabij de vijver kan ik nog trappen zien naar een platform. Boven het platform zie ik een grote klok hangen. In boeddhistische kloosters wordt een klok vaak geluid om meditatiesessies, gebedsdiensten of andere spirituele activiteiten aan te kondigen. Het geluid van de klok dient als een oproep tot stilte en reflectie. Het helpt de monniken om zich te concentreren en hun geest tot rust te brengen. Het platform biedt een verhoogde plek voor monniken of spirituele leiders om te spreken en te onderwijzen, terwijl de aanwezigen beneden kunnen zitten en luisteren.

Daarna gaan we kijken in de Dharmasala kamer. Ik kan hier drie boeddha beelden zien, waarvan één liggende boeddha. De Dharmasala kamer is een soort ruimte voor het geven van lezingen. Deze ruimte is ook een plek voor het geven van preken en andere spirituele activiteiten.

Vervolgens gaan we kijken naar een geelgekleurde stoepa. Stoepa’s zijn traditionele boeddhistische bouwwerken die vaak relikwieën bevatten en dienen als meditatie- en aanbiddingsplaatsen. Naast de stoepa zien we een torengebouw met drie verschillende daken. Dit torengebouw is hier een onderdeel van de unieke architectuur van het klooster, die elementen van zowel boeddhistische als Balinese bouwstijlen combineert. Onderaan de toren zie je versieringen van stenen lotusbladeren en rond de toren is er een kleine smalle vijver. De drie daken van de toren staan voor de “Drie Juwelen” van het boeddhisme: de Boeddha, de Dharma (de leer) en de Sangha (de gemeenschap van monikken). Ik ben binnen in de toren gaan kijken en kon weer verschillende kleine Boeddhabeelden zien. Het is hier een plek waar bezoekers kunnen reflecteren en innerlijke rust vinden.

Daarna gaan we gaan kijken naar de Upasatha Gara ruimte. Het is een comfortabele en rustige plek. Aan de linkerkant van de muur kan je een afbeelding zien van de geboorte van Boeddha en aan de rechterkant kan je een afbeelding zien van een liggende Boeddha in de laatste momenten van het leven, voordat hij het Nirvana binnenging. In het midden staat een boeddhistisch standbeeld toen hij de verlichting bereikte. Deze beelden symboliseren de ultieme bevrijding van het lijden en de cyclus van wedergeboorte. Deze ruimte wordt gebruikt voor religieuze en rituele activiteiten van de kandidaat monnik. Nieuwe monniken worden hier gewijd. Dit is een belangrijk ritueel waarbij de kandidaat monnik officieel wordt opgenomen in de Sangha of monnikengemeenschap. De ruimte wordt hier ook gebruikt voor meditatie en spirituele reflectie.

Het zijn hier wel goed onderhouden tuinen met kleurrijke bloemen en vijvers en dus ideaal voor een rustige wandeling. Het zijn de verschillende boeddhistische beelden en sculpturen die de serene sfeer van het klooster versterken. Er zijn hier ook heilige trappen die leiden naar verschillende delen van het complex, vaak versierd met prachtige poorten en beelden.

Via vele trappen gaan we naar een hoger gelegen gedeelte. Aan beide zijden van de trap zie je drakenslangen en bovenaan een toegangspoort. Hier kan je een miniatuur replica van de beroemde Borobudur tempel op Java zien. Deze miniatuurversie is een van de belangrijkste attracties van het klooster en symboliseert de boeddhistische leer en architectuur. Het is zorgvuldig ontworpen om de essentie van de originele Borobudur weer te geven, met zijn vele stoepa’s en gedetailleerde reliëfs die het leven van de Boeddha uitbeelden. Weer een prachtige plek om een groepsfoto te nemen. Jawel, het is weer van dat. Door veel groepsfoto’s te nemen tijdens deze reis willen de reisleiders hun betrokkenheid en zorg voor de groep tonen wat voor hen bijdraagt aan een positieve reiservaring van de groep. Het is voor hen ook gewoon een manier om de sfeer in de groep te verbeteren en een gevoel van samenhorigheid te creëren.

Na dit bezoek geef ik nog de lange rechthoekige doek af die rond mijn taille gewikkeld was. Daarna verlaten we het Brahma Vihara Ashmara klooster en rijden we met de bus naar de warmwaterbaden van Banjar. De baden liggen in een natuurlijke omgeving en zijn omringd door een mooie, tropische tuin met planten en bomen. Na het oversteken van een brug kom je terecht in een prachtige bloemrijke tuin, waarin de oud ogende warmwaterbronnen zich bevinden. Het hele gebied is prachtig aangelegd met weelderige tropische planten. Hier had je de mogelijkheid om een bad te nemen in het warme water. Het water lijkt niet altijd even schoon, omdat er zwavel in het water zit. Het gehalte aan zwavel in het water zorgt ervoor dat het een lichte geur afgeeft. Dit warme water is afkomstig van natuurlijke bronnen, die een geneeskrachtige werking heeft door het zwavelgehalte. Zwavel staat bekend om zijn geneeskrachtige eigenschappen, vooral voor de huid. Het baden in zwavelhoudend water is ideaal voor mensen met huidaandoeningen zoals eczeem of psoriasis. Ook kan het helpen bij het verminderen van ontstekingen. Ik kan hier twee baden zien. Het eerste bad is ondiep en wordt gevuld via drakenbeelden die water spuwen. Je ziet mensen in dit bad tegen de muur met hun hoofd onder de waterstraal staan. Dit water stroomt vervolgens ook via drakenkoppen naar het tweede lager gelegen bad. Dit tweede bad lijkt meer op een zwembad. Het water in de warmwaterbronnen van Banjar heeft een constante temperatuur van ongeveer 37 tot 38 graden Celsius. Je hebt ook naast het zwembad nog een openluchtdouche.

Ik ben hier ook nog naar een hoger gelegen plaats geweest en hier stroomde het water uit de bergwand. Hier op deze plaats stonden verschillende kleine beelden. Ik voelde dat het water lekker warm was. Het water wordt verwarmd door geothermische activiteit, waarbij het door hete ondergrondse vulkanische gesteenten stroomt en zo opwarmt. Dit proces zorgt ervoor dat het water rijk is aan mineralen en zwavel.

Nabij het zwembad kan ik verschillende beelden zien die mollig waren en er vrolijk uitzagen. Deze beelden worden vaak geassocieerd met geluk, voorspoed en overvloed. Het zijn populaire figuren in het boeddhisme en worden vaak afgebeeld met een dikke buik en een vrolijke glimlach, wat symbool staat voor tevredenheid en vreugde.

Als je een toeristische plaats verlaat moet je soms vele kraampjes passeren waar je souvenirs, schilderijen, kledij, batik stoffen, voedingswaren en andere zaken kan kopen. Of soms komen de verkopers als muggen op U af en dringen ze aan om hun prullen te kopen.

We vertrekken verder naar hindoeïstische tempel Ulun Danu Bratan. Onderweg nabij het bergdorp Bedugul stoppen we even voor de aapjes langs de weg. Het is echt een bijzonder gezicht. Ze verschijnen vaak uit het niets, aangetrokken door de geur van eten. Je ziet hier een moederaap die haar kleintje dicht tegen zich draagt. Dit ziet er echt schattig uit. Het is een vertederend tafereel dat je doet glimlachen. Je kan ze zien klimmen op kabels of je ziet ze rennen over daken alsof het hun persoonlijke speeltuin is. Hun speelse capriolen en ondeugende streken maken elke ontmoeting met hen onvergetelijk.

Nadien stoppen we op een plaats waar er een overdekte markt is. Hier kunnen we proeven van verschillende soorten fruit. Zo proeven we hier onder andere lychee, mango en het slangenfruit of salek en kokosnoot vruchten. Een lychee is een kleine, zoete vrucht met een ruwe rode schil en sappig wit vruchtvlees. Mango is een grote sappige vrucht met een gladde schil die varieert van groen tot rood met zoet geel vruchtvlees. Het slangenfruit hadden we hier in Indonesië al gezien. Het heeft een schubbige bruine schil en heeft zoet zuur vruchtvlees. Van de kokosnoot kunnen we proeven van het witte vruchtvlees. De kokosnoot kennen we als een grote vrucht met een harde bruine schil. We proeven ook van tapioca chips. Tapioca is een zetmeelrijk product dat gewonnen wordt van de cassaveplant. Tapioca wordt gebruikt om er chips mee te maken. Het zetmeel wordt dan gefrituurd tot knapperige lichte chips. Ook proeven we chips die gemaakt zijn van slangenfruit. Deze worden gemaakt door de vrucht in dunne plakjes te snijden en vervolgens te frituren of te drogen. Deze chips zijn wel knapperig. Ook de bananenchips zijn lekker. Ook kregen we verschillende soorten noten om te proeven. Na het proeven hadden we tijd om nog even rond te lopen op de overdekte markt.

Aan de overkant van de straat zag ik dat men een hoge constructie aan het bouwen was met bamboestokken en hout. Dit zal gebruikt worden voor een crematieceremonie of Ngaben ceremonie, waarbij uitgebreide bamboestructuren worden gebouwd om de overledene te eren en te begeleiden naar het hiernamaals. De torens die ze bouwen kunnen meerdere niveaus hebben en de hoogte varieert afhankelijk van de sociale status van de overledene. Voor personen van hoge status kunnen deze torens tot wel negen niveaus hoog zijn. De crematie ceremonie Ngaben wordt uitgevoerd om de ziel van een dode persoon vrij te maken, zodat deze het hogere rijk of hiernamaals kan betreden waar het kan wachten tot het herboren wordt of bevrijd wordt van de cycli van Hindoeïstische wedergeboorten. Deze torenachtige constructie wordt eerst naar de crematieplaats gedragen, vaak vergezeld door muziek en zang. Eénmaal op de crematieplaats wordt het lichaam in de torenachtige constructie van bamboe en hout geplaatst en wordt de brandstapel aangestoken. Terwijl het lichaam verbrandt, speelt een muziekgroep beleganjur muziek, wat symbool staat voor de strijd van de ziel tegen kwade geesten. Na de crematie worden de asresten verzameld en in de zee of in een rivier verstrooid, wat symboliseert dat de ziel terugkeert. Ik heb zelf zo een crematieceremonie Ngaben niet gezien hier in Indonesië. Op Bali, waar het hindoeïsme dominant is, wordt de dood vaak gezien als een overgang naar een nieuw leven. Op Java, waar de islam de dominante religie is, worden begrafenissen snel na het overlijden uitgevoerd, meestal binnen de 24 uur. De ceremonies zijn daar eenvoudiger en meer gericht op gebeden en het herdenken van de overledene.

Gelegen in de hooglanden van het bergachtig regentschap Bedugul bovenop een plateau dat aan het Beratanmeer ligt, staat de majestueuze Ulun Danu Bratan tempel. Bij onze aankomst in de namiddag gaan we eerst gaan eten in het plaatselijke restaurant. Toen we in het restaurant zaten zag ik plots een kleurrijke ceremonie passeren. Deze ceremonies vinden vaak plaats bij de Ulun Danu Bratan tempel op Bali. Deze tempel is een belangrijke plek voor de Balinese hindoeïstische gemeenschap. Ik kan een Piodalan ceremonie zien dat een hindoeïstisch ritueel is. Het wordt uitgevoerd om de verjaardag van de inwijding van een tempel te vieren. Balinese hindoes geloven dat tempels periodiek ingewijd moeten worden om de spirituele energie te vernieuwen van de tempel en de verbinding met de godheden te versterken. Het belangrijkste doel van de Piodalan ceremonie is het eren en uiten van dankbaarheid aan de tempelgodheden voor hun zegeningen en bescherming. De specifieke datum voor de Piodalan ceremonie van elke tempel wordt bepaald volgens de Balinese kalender, die een maankalender is. De Balinese kalender bestaat uit cycli van 210 dagen. De kans is groot dat je zo een ceremonie ziet bij een bezoek aan een tempel.

Je ziet in de ceremonie de vrouwen manden op het hoofd dragen met fruit, bloemen en andere symbolische items. Op deze manier brengen de dorpelingen offers aan de goden om hen te bedanken en om zegeningen te vragen. Daarnaast zag ik ook mannen die vlaggen en grote kleurrijke paraplu’s dragen wat een feestelijke en spirituele sfeer creëert. De aanwezigen dragen traditionele kledij tijdens de ceremonie. Ook waren er vier mannen die een houten plateau op de schouders droegen. Dit wordt vaak gebruikt om een beeld van een godheid of andere heilige objecten te vervoeren. Muziek en gebeden maken ook een belangrijk deel uit van deze ceremonies, wat bijdraagt aan de levendige en heilige atmosfeer. Alhoewel, de goden waren ons vandaag niet gunstig gezind, want het was aan het regenen.

Na het eten gaan we het tempelcomplex gaan verkennen. De Ulun Danu Bratan tempel is één van de meest iconische en pittoreske tempel op Bali. Aan de oevers van het Bratan meer biedt deze tempel een adembenemend uitzicht en een serene sfeer. De tempel werd gebouwd in 1633 en werd gebouwd ter ere van de godin Dewi Danu. Danu betekent in het Balinees “meer”, terwijl de godin Dewi Danu koningin van water, meren en rivieren is. Het Bratan meer speelt een cruciale rol in de irrigatie van de omliggende gebieden, waardoor de tempel een belangrijke spirituele en praktische functie heeft voor de lokale bevolking. De Ulun Danu Bratan tempel bestaat uit verschillende heiligdommen en pagodes, waarvan sommige lijken te zweven op het water door de reflectie van het meer. Het tempelcomplex is een prachtig voorbeeld van Balinese architectuur met zijn karakteristieke meerlaagse daken en gedetailleerd houtsnijwerk.

Aan de ingang van het tempelcomplex kan ik prachtige beelden zien van danseressen. Ze symboliseren de rijke culturele tradities van Bali. Gracieuze en expressieve dansen zijn een belangrijk onderdeel van de Balinese cultuur en religie. De beelden hier eren deze kunstvorm. Ze vertegenwoordigen vaak goddelijke dansen die tijdens ceremonies worden uitgevoerd om de goden te eren en om zegeningen te vragen. De beelden tonen de danseressen in hun prachtige kostuums en met sierlijke bewegingen, wat de schoonheid en kunst van de Balinese dans benadrukt.

Aan het water zie ik een rond platform met één overwegend groen en één blauw gekleurde drakenslang eromheen. De drakenslangen zijn beschermende wezens in de Balinese hindoeïstische cultuur. Ze worden geassocieerd met water en vruchtbaarheid, wat perfect past bij de locatie van de tempel aan het Bratan meer. Het platform dient als een plek voor rituelen en offers, waarbij de drakenslangen de tempel en de aanwezigen beschermen tegen kwade geesten en negatieve invloeden.

Je merkt hier verschillende tempelgebouwen en heiligdommen op met rieten daken. De rieten daken zijn kenmerkend voor de Balinese bouwstijl en dragen bij aan de esthetische en spirituele uitstraling van de tempel. De ranke torens van de tempel doemen op aan de oever van het meer. Op een eiland in het water zie ik een torenachtig bouwwerk of pagode met elf rieten daken. Op een ander eiland ernaast kan ik een pagode met drie rieten daken zien. Pagodes hebben vaak meerdere verdiepingen die steeds kleiner worden naarmate je hoger komt. Elk verdiep heeft een eigen rieten dak dat uitsteekt. De daken hebben een vierkante vorm. De vorm en stijl van de tempelgebouwen en heiligdommen kunnen variëren, maar ze zijn vaak rijkelijk versierd met houtsnijwerk en andere decoratieve elementen. Ze laten het vakmanschap van Balinese ambachtslieden zien. Pagodes dienen vaak als reliekschrijnen, waarin heilige relikwieën worden bewaard. Het aantal verdiepingen is altijd oneven en varieert, afhankelijk van de status van de godheid.

Een pagode wordt beschouwd als een heiligdom. Deze heiligdommen zijn gewijd aan verschillende goden. Het prominente heiligdom op het eiland met elf rieten daken is gewijd aan de beschermgod Vishnu en de godin Dewi Danu. Het heiligdom met drie rieten daken op het eiland ernaast is gewijd aan de god Shiva. Shiva wordt vaak gezien als de vernietiger of transformator van het universum. Doordat de heiligdommen omgeven zijn door water krijg je wel een mooi beeld en het heeft een serene en schilderachtige achtergrond met bergen en het meer. Op het vasteland kan ik nog een heiligdom of een pagode met zeven rieten daken zien. Dit werd gebouwd ter ere van de schepper god Brahma.

Ik merk langs de oever op het vasteland nabij het eiland een hek op met links en rechts een beeld. Het zijn wachters bij de Balinese tempels. Deze beelden hebben vaak een boze of dreigende blik. Dit is opzettelijk gedaan om kwade geesten en negatieve energieën af te schrikken en de heilige ruimte te beschermen. Deze beelden worden vaak afgebeeld met grote ogen, scherpe tanden en zelfs wapens in hun hand, wat hun beschermende rol benadrukt. Op het eiland waar de pagode met elf daken staat kan ik ook kikkerbeelden zien. In de hindoeïstische traditie symboliseren kikkers transformatie en vernieuwing. Dit komt door hun levenscyclus, waarbij ze van ei naar kikkervisje en uiteindelijk naar volwassen kikker transformeren. Deze metamorfose wordt vaak gezien als een symbool voor persoonlijke groei en spirituele ontwikkeling. Daarnaast worden kikkers vaak geassocieerd met reiniging en zuivering omdat ze in en rond water leven. Water is een krachtig symbool voor zuivering in spirituele tradities en kikkers kunnen deze eigenschappen versterken.

Daarna wandel ik verder in de tuin van de Ulun Danu Bratan tempel. De omgeving is zeer vruchtbaar en dat is goed te zien. Het tempelcomplex ligt op 1200 meter hoogte en daardoor is het klimaat iets koeler. De tempel en zijn omgeving zijn hier keurig onderhouden. De tempel is eigenlijk omgeven door een adembenemende tuin vol kleurrijke bloemen en weelderige vegetatie. In de tuin kan ik beelden zien van een schildpad, een pauw, twee zwanen, een konijn, een uil, een arend, een papegaai en zelfs een koi vis. Een ander beeld van een rechtopstaande koi vis staat in het meer en uit de mond stroomt er water. De beelden van dieren in de tuin van de Ulun Danu Bratan tempel hebben zowel symbolische als decoratieve functies. In de Balinese cultuur en Hindoeïstische tradities hebben dieren vaak diepgaande betekenissen. De koi vis symboliseert geluk, voorspoed en doorzettingsvermogen. De pauw staat voor schoonheid, rijkdom en spiritualiteit. De schildpad vertegenwoordigt geduld, stabiliteit en bescherming. Het konijn wordt vaak geassocieerd met vruchtbaarheid en overvloed. De uil symboliseert wijsheid en intuïtie. De arend staat voor kracht, vrijheid en visie. De zwanen symboliseren zuiverheid, liefde en harmonie. De papegaai symboliseert vaak communicatie, intelligentie en vrijheid. In de Balinese cultuur wordt de papegaai ook gezien als een boodschapper en een symbool van de verbinding tussen de fysieke en spirituele werelden. Deze beelden dragen bij aan de serene en spirituele sfeer van de tempeltuin, terwijl ze ook dienen als prachtige decoratieve elementen.

Daarna vertrekken we naar het koffiehuis Tegal Sari in Bedugul waar we koffie en thee kunnen proeven. Het is eigenlijk een boerderij waar bezoekers meer kunnen leren over het productieproces van koffie, van het groeien van de bonen tot het roosteren en malen. We krijgen hier uitleg over de verschillende soorten koffiebonen. Ondertussen was een man bezig met een lepel te bewegen waarmee hij continu de koffiebonen in een verwarmde schaal omschept. Met elke beweging zorgt hij ervoor dat de bonen gelijkmatig roosteren en een aromatische geur verspreiden. Daarna worden we naar een tafel geleid waar we kleine kopjes koffie en thee kunnen proeven met verschillende smaken. We hebben hier kunnen proeven van de Arabica koffie. Dit is een soort koffieboon die bekend staat om zijn milde en complexe smaakprofiel. Vooral de Arabica koffie wordt verbouwd in deze regio. Ik heb hier geproefd van een klein kopje avocado koffie en kokosnoot koffie. Beide hadden een zoete smaak. Daarna kon je nog aankopen doen in een winkel van de verschillende soorten koffie en thee. Bij het verlaten van het koffiehuis kan ik verschillende beelden achter elkaar zien staan. Zo hebben alle beelden een zonnebril aan en een pruik van groene plantjes. Met dit kunstwerk slagen ze erin de omgeving op te fleuren en de aandacht te trekken van bezoekers en zelfs een glimlach op het gezicht van de bezoekers te toveren.

Vervolgens vertrekken we naar de watertempel van Tanah Lot. Onderweg zien we vrouwen per twee achter elkaar in een lange rij langs de rijweg wandelen met een grote en hoge mand van opeengestapeld fruit op het hoofd. De vrouwen dragen een witte jas met een rood gekleurde doek om hun middel. Dit is een traditionele Balinese processie waarbij de vrouwen offerandes naar de tempel dragen. De manden die ze dragen zijn wel kunstig opgestapeld en versierd. Het dragen van de manden op het hoofd vereist veel balans en oefening. Het is hier een eer om te kunnen deelnemen aan deze rituelen. De Balinezen houden de stand van de maan nauwlettend in de gaten omdat hun jaarlijkse kalender gebaseerd is op de maanfasen. Je zou de maan kunnen zien als de gids voor Balinezen. De volle maan wordt Purnama genoemd wat compleet, oneindig en perfect betekend. Zodra het volle maan is, maken de Balinezen zich klaar voor de volle maan ceremonie door offers voor te bereiden met voedsel en bloemen en zich traditioneel te kleden. Met de volle maan ceremonie wordt de volledigheid van de maan geëerd. De Balinezen zien de volle maan als een nieuw begin en een nieuwe periode van geluk. Deze ceremonies zijn een bijzonder onderdeel van de Bali cultuur en het geloof.

We wandelen eerst door enkele toegangspoorten en bereiken dan de zuidwestkust van Bali. Vanop het strand kunnen we de water tempel Tanah Lot zien. Het is een rotsformatie die in de zee ligt. De tempel zelf ligt op de rotsformatie. Bij vloed is de rotsformatie en tempel daarentegen volledig omringd door water, wat het dan een spectaculair en mysterieus aanzicht geeft. Volgens de legende werd de tempel in de 16^de eeuw gesticht door de Javaanse hindoepriester Danghyang Nirartha. Tanah Lot is één van de zeven zee tempels langs de kustlijn, die zijn gebouwd om het eiland te beschermen tegen kwade geesten uit de zee. De tempel is gewijd aan de god van de zee. Tanah Lot is een heilige plek vanwaar de Balines zeegoden aanbeden moesten worden.

Op dit moment kunnen we de rots met tempel bereiken via een zanddam van circa 20 meter lang. Er staat voor de holte in de rotsformatie een lange rij te wachten. Hier kan je een reinigingsritueel zien dat vaak plaatsvindt bij heilige tempels. Eerst zie je de mensen het heilige water dat uit een kraan komt op het gezicht en op de lichaamsdelen zoals de armen aanbrengen. Het is bedoeld om het lichaam en de geest te reinigen van negatieve energieën en onzuiverheden. Het heilige water wordt vaak uit een bron of een heilige rivier gehaald en wordt beschouwd als een zuiverend element. Na het reinigen wordt er een kleine hoeveelheid rijstkorrels op het voorhoofd geplaatst. De rijstkorrels blijven toch plakken op het voorhoofd omdat ze worden bevochtigd met heilig water of sandelhoutwater. Dit is een vloeistof gemaakt van sandelhout, een houtsoort die bekend staat om zijn aromatische en medicinale eigenschappen. Het plaatsen van rijstkorrels op het voorhoofd staat symbool voor zuiverheid, voorspoed en bescherming. Het markeert ook de voltooiing van het reinigingsritueel. Verder brengen ze een bloem aan tussen uw oor en haar. Het plaatsen van een bloem achter het oor is een teken van respect en toewijding aan de goden. Het symboliseert ook de schoonheid en harmonie met de natuur. Je legt een beetje geld in een mandje om dit proces te kunnen doen. Vanaf nu kan je langs de rots de trappen omhoog gaan naar boven. Helaas is de weg afgesloten door een hek naar de tempel boven op de rots. Vanop een afstand kun je iets meer zien van de Tanah Lot tempel op de rotsformatie.

Tegenover de rotsformatie aan de andere kant van de zanddam zie ik ook een holte. Hier bevindt zich een heilige slang. Volgens de Balinese mythologie zijn deze slangen de bewakers van de tempel en beschermen ze het heiligdom tegen boze geesten en indringers. Aan de ingang van de holte zit een man die je geld moet geven alvorens in de holte te gaan. Daar zit dan een slagenbewaker achter een muurtje. Hij is verantwoordelijk voor het verzorgen van de slangen en het begeleiden van bezoekers die de heilige dieren willen zien of aanraken. Het aanraken van de slangen wordt beschouwd als een zegen en een manier om bescherming en geluk te verkrijgen. Op een andere plaats stond ook een man met een slang in zijn nek. Tegen betaling kon je de slang aanraken.

Daarna gaan we gaan kijken naar de Pura Enjung Galuh tempel die gelegen is nabij de Tanah Lot tempel. De tempel bevindt zich op een rotsformatie die uitsteekt in de zee. “Enjung” betekent “rots die in de zee uitsteekt” in het Balinees, wat de locatie van de tempel perfect beschrijft. De Pura Enjung Galuh tempel is gewijd aan Dewi Sri, de godin van de welvaart en vruchtbaarheid. De tempel combineert elementen van Balinese en Javanese architectuur, wat het een unieke uitstraling geeft. Ook kan ik hier bij valavond veel vleermuizen in de lucht zien. Deze vleermuizen leven hier in grotten en andere schuilplaatsen. Het is fascinerend om de grote hoeveelheid vleermuizen in de lucht te zien.

Vervolgens wandelen we terug naar de bus. Onderweg kan ik ook nog een andere uitstekende rots zien met een holte waardoor de zee stroomt. We rijden naar een Balinees restaurant waar we het avondeten krijgen. Ondertussen is het volledig donker en zitten we buiten langs verschillende rijstvelden met water. Het eerste wat we krijgen van het restaurant is de muggenspray om de muggen weg te jagen. Uiteraard trekken de rijstvelden meer muggen aan. De muggen worden aangetrokken door stilstaand water, omdat ze daar hun eieren leggen. Maar ook de verschillende andere beestjes vliegen rond en zitten op het eten en drinken. Dit alles maakt dat het eten hier buiten niet aangenaam is. Na het avondeten rijden we verder naar ons hotel in Ubud.

De volgende dag vertrekken we naar het dorp Celuk waar we stoppen aan een textielverwerkingsatelier. Bali staat bekend om zijn handgemaakt textiel, waaronder de beroemde batikstoffen. De batikstoffen zijn geliefd vanwege hun unieke patronen en de arbeidsintensieve techniek die nodig is om ze te maken. Aan de ingang kan je veel afgewerkte stoffen zien liggen met prachtige patronen. Ik kan hier zien dat ze bezig zijn op een weefgetouw om de garen te verwerken door te weven, waarmee men dan een stevig stuk textiel maakt. Veel van de producten en stoffen hier worden met de hand gemaakt, wat bijdraagt aan hun unieke charme en kwaliteit.

Het productieproces van batikstoffen is een traditionele Indonesische techniek waarbij patronen op stof worden aangebracht met behulp van was en verf. De stof, meestal katoen of zijde wordt eerst gewassen en gedroogd om eventuele onzuiverheden te verwijderen. Met een speciaal koperen tuitje wordt hete was aangebracht op de stof om de patronen te creëren. De delen die met was zijn bedekt zullen geen verf opnemen. De stof wordt vervolgens in een verfbad gedompeld. De delen zonder was absorberen de verf, terwijl de bedekte delen hun oorspronkelijke kleur behouden. Na het verven wordt de was verwijderd door de stof in heet water te dompelen. Dit proces kan meerdere keren worden herhaald om complexe en kleurrijke patronen te creëren. Tijdens de afwerking wordt de stof gewassen, gedroogd en gestreken om het eindproduct te verkrijgen. Ik kan hier aan de ingang van het atelier ook een vrouw bezig zien die verf aanbrengt op een stuk doek. Tegen de muur kun je verschillende doeken zien hangen die verschillende fasen in het productieproces van het doek tonen. Daarna kunnen we nog gaan kijken en rondlopen in de winkel vol met kledij naast het atelier.

Bij het vertrek kan je hier ook veel beeldhouwwerkplaatsen zien. De verschillende stenen sculpturen kan je bewonderen en staan op een rij naast elkaar langs de weg. Tussen deze beeldhouwwerken kan je ook veel boeddha beelden vinden. Ook in deze regio van Bali kan je zien dat ze hier een beeldhouwtraditie hebben. Ook in de regio van Celuk kan je ateliers vinden voor zilverwerk. Dit dorp is ook beroemd om zijn zilversmeden.

We rijden vervolgens met de bus verder naar een houtsnijwerkatelier in het dorp Mas. Het dorp Mas staat bekend als het centrum van de Balinese houtsnijwerkkunst. In het atelier kan je de ambachtslieden bezig zien met veel geduld en vaardigheid figuren aan het kerven met hun gereedschap in de houten blokken. Traditionele gereedschappen zoals beitels, gutsen en snijmessen worden gebruikt. Men gebruikt ook een hamer, meestal een houten klopper, om gecontroleerde slagen op de beitel te geven, waardoor het hout nauwkeurig kan worden verwijderd. Elk gereedschap heeft een specifieke functie, zoals het maken van fijne details of het verwijderen van grote stukken hout. Gutsen worden gebruikt om hout weg te snijden of te steken, waardoor houtspanen ontstaan die het werkstuk de gewenste vorm geven. Na het snijden wordt het hout nog geschuurd. Soms wordt het geverfd of gelakt om het te beschermen en de details te benadrukken. Daarna kunnen we nog rondlopen in de winkel met verschillende houten sculpturen. Deze prachtige sculpturen hebben vaak een religieuze of culturele betekenis. Ook kan je verschillende houten sculpturen zien die in verschillende kleuren geverfd zijn waardoor het een prachtige gedetailleerd kunstwerk is. Er zijn hier meubels te zien zoals stoelen en tafels die versierd zijn met houtsnijwerk. Je kan hier beelden vinden van hindoeïstische goden en godinnen, alsook van Boeddhabeelden en mythische wezens. Ook kan ik sculpturen zien van Balinese dansers in traditionele kleding die in een karakteristieke pose staan. Ik kan hier verschillende prachtige maskers tegen de muur zien hangen. Deze maskers kunnen een menselijk gelaat hebben of het kan ook het hoofd van een dier zijn, zoals bijvoorbeeld een olifant. Sommige maskers leken eerder op monsters met uitpuilende ogen waar je schrik van zou krijgen. Bloemen, bomen en andere natuurlijke elementen worden vaak in het hout gesneden, soms gecombineerd met dieren of menselijke figuren. Ik kan hier ook wandpanelen zien met verhalen uit de Balinese mythologie of natuurtaferelen uitbeelden. Eveneens zie je wandpanelen die het dagelijkse leven en de cultuur van Bali uitbeelden, zoals marktscènes, landbouw en traditionele ceremonies. Balinees houtsnijwerk is niet alleen een kunstvorm, maar ook een manier om de rijke tradities van het eiland te vieren.

We naderen Alas Harum en dit is een belangrijke toeristische locatie in de buurt van Ubud en ligt in het gebied van Tegallalang. Onderweg trekt mijn aandacht een reuzegroot standbeeld van een kat. Dit opvallende beeld is gemaakt door een lokale kunstenaar. Ik kan hier ook wagens zien die rond de ruitenwisser, de zijspiegel of de bumper vooraan versiert zijn met linten, gedroogde palmbladeren, bloemen en andere natuurlijke materialen. Dit zijn offerandes of rituele decoraties. In Bali is het gebruikelijk om auto’s en andere voertuigen te versieren met deze offerandes om de goden te eren en bescherming te vragen tijdens het reizen. De rituele decoraties worden vaak geplaatst op belangrijke delen van het voertuig om het voertuig te zegenen en te beschermen tegen ongelukken en pech.

In Alas Harum kan je prachtige rijstveldterrassen zien. Je ziet hier verschillende schommels die je over rijstvelden doet zweven en waarop je op een andere manier kan genieten van het adembenemende uitzicht over deze rijstveldterrassen. Je kan hier zien dat er vrouwen lange fel geleurde jurken of rokken dragen die prachtig wapperen in de wind terwijl ze schommelen. De lange jurken en rokken voegen een extra vleugje elegantie toe aan de ervaring. Als je op de schommel gaat, laten ze je een keer voorwaarts schommelen in de richting van de rijstveldterrassen en ook een keer achterwaarts wat het mogelijk maakt om mooie foto’s te nemen van de schommelaar met op de achtergrond de rijstveldterrassen. Er is hier ook een schommel waar je met 2 personen op kunt zitten. Ideaal voor de verliefde koppeltjes.

Je kan hier nog meer avontuurlijke activiteiten doen. Zo zag ik dat je met een sky bike of fiets langs een kabel hoog boven de grond kan fietsen en dit op een veilige manier. Zo krijg je een uniek perspectief op de rijstveldterrassen onder je. Met een zipline kan je 300 meter over de schilderachtige rijstvelden zweven en kan je genieten vanuit een vogelperspectief op dit prachtige landschap hier. Op deze locatie hier kan je verschillende fotogenieke plekken vinden zoals onder andere een vogelnestje en ook een hartvormige constructie. Deze zitplek is gevormd als een hart, waar je met 2 in kan zitten en het is dus een perfecte plek om romantische foto’s te maken. De zitplek is gemaakt van natuurlijke materialen zoals bamboe en hout wat bijdraagt aan de rustieke en authentieke sfeer van de locatie.

Daarna ga ik met enkele medereizigers een wandeling maken in deze rijstvelden. De paden zijn vaak smal en kronkelig en op sommige plaatsen is het modderig. Om geen natte voeten te krijgen kan je op geplaatste stenen op het modder pad lopen. De paden slingeren door de rijstvelden en bieden een authentieke en rustieke wandelervaring. Zo kan je hier ook lopen over een brug. Ook zijn het paden die naar omhoog en omlaag gaan. Terwijl je wandelt ben je omringd door weelderige groene rijstplanten die in verschillende stadia van groei zijn. Sommige rijstplanten kan je in het water zien. Zo kan ik hier ook een irrigatiekanaal zien die ervoor zorgt dat de velden waarin de rijst groeit onder water worden gezet. Dit water kan variëren in diepte, meestal tussen 5 en 50 cm. Het water helpt om onkruid en ongedierte te onderdrukken en zorgt voor een ideale groeiomgeving voor rijstplanten. Naarmate ze groeien, vormen ze dichte rijen van lange, smalle bladeren die een weelderig groen tapijt creëren. Onderweg kun je ook palmbomen en verschillende soorten planten en bloemen zien. Ook ontdek je andere kleine dieren die in het gebied leven zoals een hagedis. De hagedis speelt een belangrijke rol in het ecosysteem door het aantal insecten onder controle te houden. We komen hier een drager tegen die een juk had. Een juk is een traditionele draagstok uit bamboe die over de schouders wordt gelegd, met aan beide uiteinden manden bevestigd. Deze manden kunnen gevuld zijn met allerlei goederen, zoals rijst, fruit, groeten of andere handelswaren. Het was hier ook mogelijk om zo een juk te dragen met een puntig strohoedje op het hoofd. Ziezo nu ben ik klaar om een mooie foto van mezelf te laten maken. Veel rijstveldwerkers zie je met zo een puntig strohoedje. Deze hoeden hebben een brede rand om de dragers te beschermen tegen de zon. Ze zijn licht en ademend, waardoor ze ideaal zijn voor het werken in de warme en vochtige omstandigheden van de rijstvelden. Ik heb alvast genoten van deze wandeling en vervolgens keren we terug naar de bus.